بیماری آتاکسی چیست؟ علائم+تشخیص و درمان اختلال تعادل

یکی از اصول مهم در هر ارگان از بدن، حفظ و برقراری تعادل و ایجاد هماهنگی میان آن‌هاست. سیستم‌های عصبی مغزی مهم‌ترین نقش را در ایجاد تعادل دارند و از بزرگ‌ترین وظایف آن کنترل و فرماندهی بدن است. درصورتی‌که به هر دلیلی دچار اختلال شوند، تعادل و کنترل فرد دچار بی‌نظمی می‌شود و او را با مشکل مواجه می‌کند. در این مواقع معمولاً فرد دچار بیماری آتاکسی می‌شود. در این مقاله از پزشک مغز، در مورد این بیماری، انواع آن، علائم و علل ابتلا به آن صحبت می‌کنیم. لطفا تا انتها همراه ما باشید.

شاید این سوال برایتان ایجاد شده باشد که بیماری آتاکسی چیست؟ علل وقوع آن و راه‌های تشخیص آن چیست؟ آیا درمان دارد و چه کسانی را بیش‌تر درگیر می‌کند؟ در ادامه که به همه این سؤالات پاسخ داده‌ایم و همه چیز راجع به آن را بیان کرده‌ایم.

اختلال تعادل یا آتاکسیا

بیماری آتاکسی چیست؟

آتاکسی یا بیماری Ataxia در کل عدم هماهنگی و بی‌نظمی در حرکات عضلانی است. زمانی که در گفتار یا حرکت یک شخص اختلال ایجاد شود و این اختلال به دلیل ضعف عضلات نباشد، فرد دچار آتاکسی شده است. اختلال در هماهنگی و تعادل عضلات می‌تواند در حرکت بازوها، پاها، چشم و حتی انگشتان باشد و عضلات مختلف را درگیر خود کند. عدم تعادل عضلات زمانی رخ می‌دهد که به مخچه یا سیستم عصبی فرد که وظیفه ایجاد هماهنگی میان عضلات را دارد، آسیب وارد شود.

انواع بیماری Ataxia؛ اختلال تعادل چند نوع دارد؟

اختلال تعادل که در افراد مختلفی رخ می‌دهد، ممکن است دقیقاً مثل هم نباشند. زیرا همان‌طور که گفته شد، هم عضلات مختلف را درگیر می‌کند و هم اینکه این بیماری انواع مختلفی دارد. برای آشنایی بیش‌تر، در ادامه انواع این بیماری را معرفی کرده‌ایم.

آتاکسی مخچه‌ای ایدیوپاتیک (ILOCA)

آتاکسی مخچه‌ای بر اثر ضایعات خود مخچه رخ‌ داده است و زمانی که قسمتی از مخچه شروع به ازبین‌رفتن کند، بروز می‌کند. این بیماری سبب ارتباطات متقاطع مغز شده و گاهی اختلالات نیمکره متقابل را تقلید می‌کند. این ارتباط نامنظم سبب بروز ناهماهنگی و عدم تعادل می‌شود و آتاکسی مخچه‌ای رخ می‌دهد. تغییرات در صدای بیمار، خستگی، سردرد و سرگیجه، لکنت‌زبان، لرزش عضلانی، مشکل در راه‌رفتن و مشکل در حرکات چشم از علائم این بیماری است.

آتاکسی حسی (Sensory)

اگر بخشی از سیستم عصبی که خارج از مغز و نخاع قرار دارد دچار اختلال شود، آتاکسی حسی رخ می‌دهد. در حالت کلی این نوع اختلال نتیجه آسیب به عصب نخاعی یا سیستم عصبی محیطی است. به عبارتی دیگر حس خود موقعیت‌یابی بدن که بدون نگاه‌کردن، موقعیت بدنی را تشخیص می‌دهد، دچار اختلال شده و منجر به آتاکسی حسی می‌شود.

از علائم این بیماری نیز می‌توان اختلال در تماس انگشتان با بینی و چشم، عدم توانایی حس ارتعاشات، ناتوانی در راه‌رفتن در محیط‌های کم‌نور، مشکل در راه‌رفتن با گام‌های سنگین یا پازدن به هنگام راه‌رفتن را نام برد.

آتاکسی اکتسابی

آتاکسی اکتسابی ناشی از عوامل خارجی مانند ضربه، کمبود ویتامین‌ها، مصرف زیاد الکل یا مواد مخدر، بیماری‌های عفونی و سرطان، علائم ناشی از بیماری ام ‌اس، تومور مغزی و سرطان مغزی و سکته مغزی رخ می‌دهد.

بیماری آتاکسی چیست

آتاکسی دهلیزی (Vestibular)

بخشی از کنترل و تعادل بدن ما به قسمتی از گوش داخلی مربوط می‌شود. اگر این قسمت از گوش که شامل کانال‌ها و مایع گوش هستند به هر دلیلی دچار اختلال شود، آتاکسی دهلیزی رخ می‌دهد. در پی بروز این اختلال، علائمی مانند مشکلات چشم و تاری در دید، تهوع و استفراغ، سردرد و سرگیجه، مشکل راه‌رفتن در یک خط مستقیم، مشکلات ایستادن و راه‌رفتن رخ می‌دهد.

آتاکسی وراثتی یا ارثی

این نوع از آتاکسی مطابق با نامی که گرفته است، معمولاً از والدین به فرزند به ارث می‌رسد و نتیجه ژن‌های معیوب است که طی سالیان طولانی خود را نشان می‌دهد. البته هر فرزند فرد مبتلا به این اختلال فقط 50 درصد احتمال ابتلا به آتاکسی را دارد. از علائم آن نیز می‌توان به کندی و لرزش در حرکات، حرکات کنترل نشده مانند پیچش و چرخش، اختلالات حسی مانند سوزن‌سوزن‌شدن دست و پاها و ضعف عضلانی اشاره کرد.

علائم بیماری آتاکسیا کدامند؟

در قسمت قبل انواع بیماری آتاکسیا و علائم آن‌ها را بررسی کردیم. همچنین به دلایل بروز آن‌ها نیز اشاره کردیم. اما برخی علائم این بیماری مانند عدم تعادل میان ماهیچه‌ها در انواع آن مشترک هستند و اگر فردی برخی علائم را داشته باشد، آتاکسیا تشخیص داده می‌شود. البته که نوع این بیماری از طریق انجام آزمایش‌های مختلف بررسی می‌شود. زیرا گاهی ممکن است این بیماری با پارکینسون یا بیماری دژنراتیو اشتباه گرفته شود. اما در حالت کلی شایع‌ترین علائم بیماری Ataxia شامل موارد زیر است که ممکن است در افراد متفاوت علائم مختلفی دیده شود.

عدم تعادل و هماهنگی میان عضلات
هماهنگی ضعیف در دست‌ها، پاها و بازوها
ابهام و مشکلات گفتاری
مشکل در نوشتن
مشکلات بلعیدن و خوردن
مشکلات چشمی مانند حرکت آهسته چشم
مشکل در راه‌رفتن

علت بیماری آتاکسی چیست؟

برخی از انواع آتاکسی مانند وراثتی که از والدین به فرزندان به ارث می‌رسد با بررسی سابقه پزشکی والدین مشخص می‌شود. اما برخی از انواع آن دلایل مختلفی دارد و سبب اختلال تعادل در افراد می‌شوند. اکثر افراد هم درباره این موضوع سؤال می‌کنند و می‌خواهند بدانند که دلیل بیماری آتاکسی چیست؟ از شایع‌ترین و اصلی‌ترین عوامل ابتلا به آتاکسی می‌توان موارد زیر را نام برد.

آسیب‌های کانونی: هرگونه آسیب و ضربه به نقطه کانونی دستگاه‌های عصبی سبب بروز آتاکسی می‌شود. اگر این آسیب و جراحت وارده به مخچه باشد، آتاکسی مخچه‌ای رخ می‌دهد. جراحت و صدمه وارده درصورتی‌که به دستگاه دهلیزی یا همان قسمت داخلی گوش باشد، سبب بروز آتاکسی دهلیزی می‌شود. اگر هم به نخاع فرد آسیب و ضربه‌ای وارد شود آتاکسی حسی رخ خواهد داد.
عوامل خارجی: منظور از عوامل خارجی عواملی مانند ضربه، مصرف زیاد الکل، مواد مخدر، داروهای سرخوش‌کننده و محرک و... منجر به آتاکسی و افسردگی در افراد می‌شود. در برخی مواقع داروهای ضد صرع و تشنج نیز سبب بروز این اختلال می‌شوند.
کمبود و فقدان ویتامین‌ها: نقش ویتامین‌ها در سلامت بدن انسان‌ها بر هیچ‌کسی پوشیده نیست. فقدان ویتامین B12 در بروز این بیماری نقش بالایی دارد و احتمال ابتلا به Ataxia حسی و مخچه‌ای را افزایش می‌دهد. کمبود ویتامین‌هایی مانند E، B1 و B6 نیز در ابتلا به این بیماری نقش دارند.
مشکلات تیروئید: مشکلاتی مانند کم‌کاری تیروئید و کم‌کاری پاراتیروئید از دیگر علائم ابتلا به آتاکسیا است.
عفونت: بر اثر بیماری‌های عفونی مانند آبله‌مرغان و ویروس‌هایی مانند HIV ممکن است آتاکسی بروز دهد و باگذشت زمان بهبود یابد.
سکته، تومور و سرطان‌های مغزی: برخی بیماری‌ها مانند تومور مغزی که سبب ایجاد ضایعه در مغز می‌شوند، سبب ایجاد آتاکسی و اختلال تعادل می‌شوند.

علت بیماری آتاکسی

بیماری آتاکسی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

ممکن است پس از آشنایی با این بیماری و علائم آن گاهی اوقات با بروز یکی از علائم فکر کنید که به آتاکسی مبتلا شده‌اید. اما باید بگوییم که همیشه علائم گفته‌شده دلیلی بر اثبات ابتلا به این بیماری نبوده و ممکن است یک مشکل ساده و کوچک باشد. بهترین راه مراجعه به پزشک مغز و اعصاب و بررسی علائم است. پزشک نیز با بررسی علائم و در صورت تشخیص آتاکسیا سراغ روش‌های تشخیص این بیماری می‌رود. از راه‌های تشخیص این بیماری می‌توان موارد زیر را نام برد.

بررسی تاریخچه پزشکی فرد
بررسی سوابق بیماری خانوادگی
معاینه کامل عصبی و فیزیکی بیمار
انجام آزمایش خون و ادرار و آزمایش ژنتیکی
تصویربرداری MRI از مغز و نخاع

آیا می‌ توان از ابتلا به آتاکسی پیشگیری کرد؟

پیشگیری کامل از بیماری آتاکسی همیشه ممکن نیست، مخصوصاً در موارد آتاکسی وراثتی که ژنتیکی است و قابل کنترل نیست. اما در مواردی که آتاکسی به‌دلیل عوامل محیطی یا بیماری‌های قابل درمان مثل کمبود ویتامین، عفونت یا مصرف الکل ایجاد می‌شود، می‌توان با رعایت نکاتی جلوی بروز آن را گرفت یا شدت علائم را کاهش داد، مثل:

داشتن تغذیه سالم و تأمین ویتامین‌های لازم (مخصوصاً B12، E و B1)
اجتناب از مصرف زیاد الکل و مواد مخدر
مراقبت از سلامت مغز و جلوگیری از آسیب‌های سر و نخاع
درمان به‌موقع بیماری‌های عفونی و دیگر مشکلات پزشکی
مراجعه منظم به پزشک در صورت مشاهده علائم اولیه تعادل و هماهنگی

اختلال تعادل چگونه درمان می شود؟

اختلال تعادل که به دلیل شیوه زندگی امروزی و عوامل خارجی نسبت به قبل افزایش پیدا کرده است، نگران‌کننده شده است و افراد مبتلا به آن دنبال روش‌های درمان هستند. اما درمان این بیماری چگونه است؟ آیا اصلاً درمان قطعی برای درمان بیماری آتاکسی وجود دارد؟

برای درمان این بیماری ابتدا نوع و علل بیماری مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ سپس پزشک سراغ روش‌های درمانی می‌رود. درصورتی‌که بیماری ناشی از کمبود ویتامین‌ها یا عواملی مانند عفونت و تومور باشد، باید این عوامل درمان شوند. ازطرفی درمانی برای آتاکسی ارثی وجود ندارد و دارویی علائم آن را از بین نمی‌برد. مگر اینکه با روش‌هایی مانند فیزیوتراپی یا ابزارهایی مانند واکر، عصا و ویلچر به تقویت یا استقامت عضلات و فرد کمک کرد.

برای آتاکسی مخچه نیز می‌توان از تمرینات آتاکسی مخچه که توسط پزشک آموزش داده می‌شود کمک گرفت. در حالت کلی نیز باید بگوییم که درمان دقیق و مشخصی برای این بیماری وجود ندارد و درمان، زمانی مؤثر واقع می‌شود که نوع و علت آن مشخص شود.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی بیماری آتاکسی، انواع آن، دلایل بروز بیماری و روش‌های درمانی آن پرداختیم. اگر با مطالعه این مطلب نگرانی شما افزایش پیدا کرد یا یکی از علائم در شما و نزدیکانتان بود، پیشنهاد می‌کنیم ناامید یانگران نشوید. زیرا همان‌طور که در طول مقاله گفتیم، وجود این علائم همیشه دلیل بر ابتلا به اختلال تعادل نیست و ممکن است مشکلی جزئی باشد. هدف ما فقط آشنایی با بیماری Ataxia بود و تشخیص قطعی آن توسط پزشک و کلینیک مغز و اعصاب و انجام معاینات و آزمایش‌های مختلف صورت می‌گیرد.