تشنج به حرکات نامنظم و غیر ارادی قسمت‌های مختلف بدن به دلیل فعالیت الکتریکی نامنظم در مغز گفته می‌شود. اکثر افراد این حالت را در طول روز تجربه می‌کنند؛ اما برخی ممکن است در طول خواب نیز دچار تشنج شوند. این تشنج‌ها که به عنوان تشنج خواب یا تشنج شبانه نیز شناخته می‌شوند، می‌توانند به راحتی خواب را مختل کرده یا در کیفیت آن اختلال ایجاد کنند.
گاهی اوقات، تشنج در خواب ممکن است به افراد آسیب برساند یا حتی باعث مرگ آنها شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اینکه تشنج در خواب چگونه است و علائم، علل، میزان خطر، نحوه تشخیص، روش‌های پیشگیری و درمان آن به چه صورت است، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
تشنج در خواب چیست؟
تشنج در خواب که به‌عنوان تشنج شبانه نیز شناخته می‌شود، حرکات غیرارادی و لرزش‌های بدن را در طول خواب توصیف می‌کند. این نوع تشنج علاوه بر ایجاد اختلال در خواب باعث کاهش کیفیت خواب، خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود. برخی از افراد فقط یک یا دوبار در زندگی خود تشنج شبانه را تجربه می‌کنند؛ اما برای برخی دیگر از افراد این تشنج بخشی از صرع مداوم است و بارها به آن مبتلا می‌شوند.
صرع و تشنج شایع هستند و تقریبا از هر ده نفر یک نفر در طول زندگی خود یک تشنج را تجربه می‌کند. حدود 10 تا 15 درصد از افراد مبتلا به صرع، تشنج شبانه دارند. آگاهی از علائم، علل و روش‌های درمان تشنج در خواب برای جلوگیری از آسیب‌های جدی اهمیت زیادی دارد.
مطالعه بیشتر: صرع چیست؟
علائم تشنج در خواب
مهم‌ترین علائم هشداردهنده تشنج هنگام خواب که نباید نادیده گرفته شوند، عبارت‌اند از:
- گاز گرفتن زبان یا گونه در حین تشنج به دلیل سفت‌شدن عضلات فک به طور ناگهانی و غیرارادی
- بی اختیاری ادرار در اثر از دست دادن کنترل مثانه
- احساس گیجی، سردرگمی یا خستگی غیرمعمول هنگام بیدار شدن علیرغم خواب کامل شبانه
- درد عضلانی بی‌دلیل و بیدار شدن با درد گردن، بازو یا پا
- رختخواب نامرتب یا جابجا شده به دلیل حرکات قابل توجه در تشنج شبانه
- مشکل در تمرکز و توجه در طول روز
- سردرد هنگام بیدار شدن
- افزایش تشنج‌های روزانه به دلیل خواب‌آلودگی
- سرگیجه
- آسیب به مفاصل و استخوان‌ها
- تغییرات رفتاری
- احساس خستگی زیاد در طول روز
- بیدار شدن ناگهانی و بدون دلیل مشخص
- جیغ زدن یا فریاد زدن در خواب
شایع‌ترین زمان تشنج در هنگام خواب
برای اکثر افراد، تشنج در خواب در زمان‌های زیر رخ می‌دهد:
- بلافاصله قبل از بیدار شدن از خواب: این تشنج‌ها معمولا بین ساعت ۵ تا ۶ صبح اتفاق می‌افتند.
- بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب: این نوع تشنج‌ها معمولا در دو ساعت اول پس از بیدار شدن از خواب اتفاق می‌افتند.
- بلافاصله قبل از خواب: بسیاری از افراد نیز بلافاصله قبل از به خواب رفتن دچار تشنج شبانه می‌شوند.
علت تشنج در خواب چیست؟
در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین علل تشنج چیست وقتی در خواب رخ دهد، باید بگوییم که به طور کلی، تشنج نشان دهنده فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز است. دلایل مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد که باعث بروز تشنج هنگام خواب می‌شوند. علت خاص اغلب به سن و سابقه پزشکی فرد بستگی دارد؛ اما برای اکثر افراد، توضیح روشنی وجود ندارد. موارد زیر محتمل‌ترین علل تشنج عمومی در یک فرد هستند:
- تب شدید
- تومورهای مغزی
- ترومای سر
- ژنتیک
- عفونت‌ها، مانند مننژیت یا آنسفالیت
- سکته
- رشد غیرمعمول مغز
- بیماری آلزایمر
- بیماری‌های مادرزادی، از جمله سندرم داون
اگرچه علت تشنج در زمان خواب هنوز ناشناخته است؛ اما برخی از شرایط ایجاد کننده تشنج بیشتر احتمال دارد که فرد را در خواب تحت تأثیر قرار دهند. این شرایط شامل موارد زیر است:
- صرع لوب پیشانی: این نوع صرع زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های مغزی تشکیل‌دهنده لوب پیشانی شروع به ارسال تکانه‌های غیرطبیعی می‌کنند.
- صرع خوش‌خیم رولاندیک: این اختلال تشنجی، نوجوانان و کودکان خردسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- صرع میوکلونیک نوجوانان: این تشنج‌ها در دوران کودکی شروع می‌شوند و شامل انقباضات ناگهانی و ناخواسته عضلات هستند.
- سندرم لاندو-کلفنر: این اختلال تشنجی نادر، کودکان خردسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر زبان، گفتار، یادگیری و رفتار آنها تأثیر می‌گذارد.
- تشنج تونیک-کلونیک بیداری: این نوع تشنج زمانی رخ می‌دهد که فرد از خواب بیدار می‌شود و باعث سفتی و لرزش غیرقابل کنترل پاها، بازوها و بقیه بدن می‌شود.
علائم تشنج کودکان در خواب
تشنج در خواب کودکان ممکن است علائم متفاوتی نسبت به بزرگسالان داشته باشد. شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تکان‌ها یا لرزش‌های ناگهانی دست‌ها و پاها در خواب
- جیغ زدن یا فریاد ناگهانی هنگام خواب
- بیدار شدن با اضطراب یا ترس بدون دلیل مشخص
- مشکلات تنفسی یا توقف کوتاه نفس
- خستگی و خواب‌آلودگی غیرمعمول در طول روز
- تغییرات رفتاری مانند بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- گاهی بی‌اختیاری ادرار یا رختخواب نامرتب
آیا تشنج هنگام خواب خطرناک است؟
به طور کلی، تشنج در خواب کودکان و بزرگسالان خطرناک است و احتمال مرگ‌ومیر ناشی از صرع را افزایش می‌دهد. همچنین فرد را در برابر انواع آسیب‌ها آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ اما با کنترل علائم ناشی از صرع می‌توان خطر تشنج شبانه را کاهش داد. در صورت تجربه تشنج شبانه، باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا درمان به موقع خطر عوارض را به حداقل می‌رساند.
تشخیص تشنج شبانه چگونه است؟
پزشک تشنج برای تشخیص تشنج در خواب از پارامترهای زیر استفاده می‌کنند:
- شرح حال و معاینه فیزیکی: سوالاتی که پزشک برای گرفتن شرح حال بیمار می‌پرسد، شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی صرع
- هرگونه محرک احتمالی
- چگونگی شروع تشنج‌ها
- هرگونه احساس غیرمعمول که درست قبل از شروع تشنج رخ می‌دهد
- قسمت‌های بدن درگیر در تشنج
- شرح آنچه در طول تشنج اتفاق افتاده است، مانند حرکات، تغییرات در هوشیاری یا صداها
- چه مدت طول کشید تا فرد پس از فعالیت تشنج به حالت اولیه طبیعی خود بازگردد
- مدت زمان تشنج چقدر طول کشید
- هرگونه بیماری قبلی یا فعلی، مصرف دارو یا آسیب‌هایی که ممکن است منجر به این تشنج شده باشد
پس از گرفتن شرح حال، پزشک معمولاً معاینه فیزیکی کاملی انجام می‌دهد تا هرگونه علائم آسیب ناشی از تشنج یا هرگونه آسیب دیگری که ممکن است منجر به این تشنج‌ها شده باشد را بررسی کند. بررسی سیستم عصبی بیمار نیز توسط پزشکان انجام می‌شود.
- الکتروانسفالوگرافی: نوار مغز که با نام EEG نیز شناخته می‌شود، ابزاری حیاتی برای تشخیص انواع تشنج است. این بررسی شامل یک روش بدون درد است که از طریق آن متخصصان امواج مغزی بیمار را ثبت می‌کنند. این آزمایش می‌تواند در مطب پزشک، بیمارستان یا حتی در برخی موارد در خانه بیمار انجام شود. به عنوان بخشی از این روش، یک متخصص آموزش دیده الکترودهای فلزی مسطح مختلفی را در اطراف سر بیمار قرار می‌دهد که به دستگاهی متصل هستند که فعالیت الکتریکی مغز را تشخیص داده و ثبت می‌کند. ممکن است از بیمار خواسته شود که در طول فرآیند ساکت و بی‌حرکت بماند یا به محرک‌های احتمالی مختلف نگاه کند. بیشتر افرادی که دچار تشنج شبانه می‌شوند، در هنگام بیداری فعالیت مغزی طبیعی دارند. از این رو، پزشک ممکن است توصیه کند که یک آزمایش EEG شبانه همراه با مطالعه خواب انجام دهد تا فعالیت مغز در هنگام خواب تشخیص داده شود.
- تصویربرداری مغز: اگر این اولین باری باشد که فرد در شب دچار تشنج می‌شود، پزشک ممکن است انجام اسکن مغز را برای بررسی هرگونه تومور، سکته مغزی، خونریزی یا هر علت احتمالی دیگر توصیه کند. این روش زمانی کاربرد دارد که متخصصان نتوانند تنها از طریق شرح حال و معاینه، علت را پیدا کنند. تصویربرداری مغز در کودکان تنها در صورت لزوم و طبق تشخیص پزشک توصیه می‌شود.
- آزمایش‌های اضافی: بسته به شرایط مشکوک، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی مانند اسکن قلب، آزمایش خون یا پونکسیون کمری انجام دهد؛ البته اکثر افراد مبتلا به تشنج در خواب نیازی به این آزمایش‌های اضافی ندارند.
برای جلوگیری از تشنج در خواب چه کارهایی باید انجام داد؟
با رعایت نکات زیر می‌توانید از تشنج شبانه جلوگیری کنید:
- عدم استفاده از بالش‌های بزرگ و نرم
- قرار دادن تشک ایمنی کنار تخت
- خوابیدن و بیدار شدن در زمان‌های منظم
- اجتناب از مشاغل شیفتی مختل‌کننده خواب
- عدم استفاده از داروهای خواب‌آور
- درمان اختلال خواب
- خوابیدن به پشت یا پهلو
اقدامات لازم هنگام تشنج در خواب
در صورت بروز تشنج هنگام خواب اطرافیان بیمار باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- به پهلو خواباندن فرد برای جلوگیری از خفگی ناشی از بزاق
- شل کردن یا جدا کردن هر چیزی دور گردن بیمار
- محافظت از غلت زدن روی تخت
- توجه به زمان شروع و پایان تشنج
- ماندن کنار بیمار تا زمان بهتر شدن حالش
- تماس با اورژانس در صورت طولانی شدن تشنج
درمان تشنج در خواب
چندین درمان برای افراد مبتلا به تشنج در خواب توصیه می شود. این درمان‌ها عبارت‌اند از:
- تجویز داروهای ضد صرع: این داروها اولین خط درمان برای انواع تشنج هستند و در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده می‌شوند.
- استفاده از رژیم درمانی کتوژنیک: این رژیم غذایی کتوژنیک با پروتئین بالا، چربی بالا و کربوهیدرات کم میزان تشنج را کاهش می‌دهد.
- عمل جراحی: وقتی داروهای ضد صرع و رژیم غذایی موثر نباشد، روش جراحی و برداشتن بخش کوچکی از مغز به‌عنوان عامل تشنج راهکار مناسبی است.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی تشنج در خواب پرداختیم و راجع‌به علائم هشداردهنده آن مانند گاز گرفتن زبان، از دست دادن کنترل مثانه، خستگی صبحگاهی و درد عضلانی توضیح دادیم. همچنین شایع‌ترین زمان وقوع، علل احتمالی، خطرات، روش‌های تشخیص شامل EEG و تصویربرداری مغز، نکات پیشگیری، اقدامات لازم هنگام تشنج و درمان‌های مختلف از جمله داروهای ضدصرع، رژیم کتوژنیک و جراحی را بررسی کردیم. با آگاهی از این اطلاعات، می‌توان تشنج شبانه را بهتر مدیریت کرد.
خیر، تشنج خواب ممکن است بدون داشتن صرع هم رخ دهد.
در صورت تکرار تشنج، طولانی شدن آن یا آسیب دیدن حین تشنج باید مراجعه کنید.
بیشتر مواقع آسیب دائمی ایجاد نمی‌شود؛ اما پیگیری پزشکی برای پیشگیری از عوارض ضروری است.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید