بیماری ام اس چیست؟ علائم و درمان MS

بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS) درواقع بیماری است که با حمله سیستم دفاعی به سلول‌های عصبی آغاز می‌شود. این عارضه که به‌نوعی بیماری خود ایمنی شناخته می‌شود، می‌تواند عملکرد بسیاری از اندام‌ها ازجمله چشم‌ها، پاها، دست‌ها و... را تحث تاثیر قرار دهد. متأسفانه بیماری ام اس بیماری مادام‌العمر است و اصطلاحاً بیمار باید آن را بپذیرد و با آن کنار بیاید و در جهت مهار حملات آن تا حد قابل‌توجهی با حفظ روحیه و پرهیز از تنش‌ها تلاش کند.

در اغلب مواقع، نشانه‌ها و علائم این بیماری وابسته به محل حمله سیستم ایمنی متفاوت است؛ اما عدم تعادل، اختلال بینایی و احساس مورمور شدن پاها و دست‌ها ازجمله مهم‌ترین علائم این بیماری است. اگر قصد دارید بیشتر با این بیماری خود ایمنی آشنا شوید، با ما همراه باشید.

بیماری ام اس چیست؟

بیماری ام‌اس (Multiple Sclerosis یا MS) یکی از بیماری های مغز و اعصاب و بیماری خودایمنی مزمن است که سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به پوشش محافظی به نام میلین که رشته‌های عصبی را می‌پوشاند، حمله می‌کند و باعث التهاب و آسیب آن می‌شود. این آسیب موجب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین مغز و سایر بخش‌های بدن می‌گردد.

علائم بیماری ام اس کدامند؟

اکثر افراد مبتلا به بیماری ms یک دوره بیماری عود کننده-فرودکننده دارند. آن‌ها در طول این بیماری در دوره‌هایی علائم جدید را تجربه می‌کنند که ممکن است در طی روزها یا هفته‌ها ایجاد شوند و معمولاً به‌طور جزئی یا کامل بهبود می‌یابد. این علائم جدید یا عودکننده بیماری می‌تواند تا چندین سال با بیمار همراه باشد. از جمله مهم‌ترین علائم و نشانه‌های ام اس که می‌تواند درگذر زمان در اثر عوامل مختلف عود کند یا درمان شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• بی‌حسی یا ضعف در یک یا چند اندام در یک سمت از بدن به‌طور هم‌زمان
• مورمور شدن دست‌وپاها
• احساس شوک الکتریکی با حرکات خاص گردن، به‌ویژه خم شدن گردن به جلو
• عدم هماهنگی حرکات بدن
• راه رفتن ناپایدار یا ناتوانی درراه رفتن
• از دست دادن جزئی یا کامل بینایی
• دوبینی طولانی‌مدت
• تاری دید
• سرگیجه
• اختلال عملکرد جنسی
• خستگی
• لکنت زبان

افرادی که سه تا از علائم فوق را دارند، حتماً در اولین فرصت به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنند تا بتوانند تا حد قابل‌توجهی این بیماری را مهار کنند.

علت بیماری ام اس چیست؟

اگرچه علت مولتیپل اسکلروزیس ناشناخته است و این بیماری تحت عنوان یک بیماری خود ایمنی شناخته می‌شود؛ اما تاحدودی برخی از عوامل می‌توانند در بروز آن مؤثر باشند. فراموش نکنید که ام اس یک بیماری ارثی نیست؛ اما عملکرد ژن‌ها می‌تواند در بروز این بیماری مؤثر باشند. البته ژن فقط یک عامل اثرگذار در بروز این بیماری شناخته می‌شود، در ادامه این بخش با مهم‌ترین دلایل بروز ام‌اس آشنا خواهیم شد.

عوامل محیطی

محل زندگی نقش مؤثری در بروز بیماری ms دارد. یک تحقیق علمی نشان می‌دهد، ام اس در کشورهای گرمسیری نزدیک خط استوا که آفتاب زیادی دارند، کمتر شایع است و افرادی که در نقاط دورتر از خط استوا زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض این بیماری عصبی هستند. طبق آمار، این بیماری در کشورهایی نظیر کانادا، ایالات‌متحده، اسکاندیناوی، استرالیای جنوبی و نیوزلند بیشتر شایع است.

عفونت‌ها

تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از ویروس‌ها و شاید تعدادی از باکتری‌ها می‌توانند به ایجاد ام‌اس کمک کنند. در واقع ویروس اپشتین بار (Epstein–Barr virus)، ازجمله ویروس‌های مؤثر در بروز عفونت و ابتلا به بیماری ام اس است.

ویتامین دی

کمبود ویتامین D در سنین کودکی می‌تواند زمینه بروز ام‌اس را در بزرگ‌سالی فراهم کند. اگرچه پوست در فصول گرم سال می‌تواند ویتامین دی را از طریق نور خورشید دریافت کند؛ اما مصرف مکمل‌ها، ماهی‌ها، تخم‌مرغ، غلات و غیره می‌تواند در افزایش ویتامین دی در بدن مؤثر باشد.

سیگار

سیگار یک عامل مهم در ابتلا به ام اس است. همچنین دود سیگار می‌تواند در ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها مؤثر باشد. پس اگر از بروز این بیماری عصبی واهمه دارید، بهتر است از سیگار کشیدن و استنشاق دود سیگار اطرافیان خود جدا بپرهیزید.

چاقی

اضافه‌وزن و سبک زندگی اشتباه زمینه ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها ازجمله ام اس را فراهم می‌کند. متأسفانه تحقیقات نشان می‌دهد کودکان و جوانانی که اضافه‌وزن دارند، بیشتر در معرض ابتلا هستند. پس با کاهش وزن و جای دادن ورزش، تغذیه سالم و دور ماندن از تنش‌ها می‌توان تا حد قابل‌توجهی از بروز این بیماری جلوگیری کرد.

انواع بیماری MS 

بیماری ام‌اس انواع مختلفی دارد که بر اساس نحوه پیشرفت علائم و شدت بیماری دسته‌بندی می‌شود. اصلی‌ترین انواع بیماری ام‌اس عبارت‌اند از:

1. ام‌اس عودکننده-بهبود‌یابنده (Relapsing-Remitting MS - RRMS)

این رایج‌ترین نوع ام‌اس است که حدود ۸۵ درصد بیماران به آن مبتلا هستند. در این نوع بیماری، دوره‌هایی از بروز علائم جدید یا تشدید علائم قبلی (عود) وجود دارد که پس از آن بهبودی کامل یا نسبی حاصل می‌شود. این نوع ام‌اس معمولا با دوره‌های بهبود و عود متناوب مشخص می‌شود.

2. ام‌اس پیش‌رونده اولیه (Primary Progressive MS - PPMS)

در این نوع، بیماری به طور پیوسته و بدون دوره‌های عود و بهبودی پیشرفت می‌کند. علائم به مرور زمان شدت می‌یابند و بیماران ممکن است کاهش تدریجی عملکرد حرکتی و عصبی را تجربه کنند. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران به این نوع مبتلا هستند.

3. ام‌اس پیش‌رونده ثانویه (Secondary Progressive MS - SPMS)

این نوع معمولاً پس از مرحله عودکننده-بهبود‌یابنده اتفاق می‌افتد، به طوری که بعد از چند سال، روند بیماری به صورت پیوسته و پیش‌رونده درمی‌آید و ممکن است دیگر دوره‌های بهبودی مشخص نباشد.

بیماری ام اس چگونه تشخیص داده می شود؟

حال که فهمیدیم بیماری ام اس چیست و با نشانه‌های آن آشنا شدیم، خوب است بدانید که این بیماری فقط توسط متخصص مغز و اعصاب تشخیص داده می‌شود. راه های تشخیص ام اس متفاوت است که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد.

معاینه

معاینه اولین راه تشخیص این بیماری است. پزشک در این روش از فرد سؤالات زیادی در خصوص علائم سلامتی، تغییرات یا ضعف در حرکات چشم، هماهنگی پاها یا دست‌ها، تعادل، گفتار یا خلقیات شخص در کنار معاینه فیزیکی می‌پرسد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی  (MRI)

ام ار آی ازجمله رایج‌ترین روش‌های تشخیص بیماری است. در این روش به کمک دستگاه یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصویری دقیق از داخل مغز و نخاع ایجاد می‌شود که می‌تواند محل و میزان التهاب حاصل از ام اس را به‌خوبی نشان دهد. معمولاً اسکن ام آر آی در 90 درصد مواقع برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود.

تست پتانسیل های برانگیخته

تست پتانسیل‌های برانگیخته یکی از روش‌های کم درد برای تشخیص بیماری MS شناخته می‌شود که امروزه معمولاً کمتر از آن استفاده می‌شود. در این روش درمانگر الکترودهای کوچکی را روی سر بیمار قرار می‌دهد. الکترودها بررسی می‌کنند که مغز شخص چگونه به صداهایی که در هدفون یا الگوهایی که روی صفحه می‌بیند یا می‌شنود، واکنش نشان می‌دهد. گاهی ممکن است برای اندازه‌گیری سیگنال‌های بین مغز و پوست، الکترودها روی بازو یا پای شخص قرار بگیرند، اگر MS به پوشش میلین اطراف برخی از اعصاب آسیب رسانده باشد، سیگنال‌ها به مغز کندتر خواهند شد.

پونکسیون کمر یا ضربه ستون فقرات

پونکسیون کمر معمولاً روشی با عوارض جانبی است. ازاین‌رو معمولاً متخصصان کمتر از آن استفاده می‌کنند. در این روش از یک بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود و سپس درمانگر یک سوزن در قسمت پایین کمر فرو می‌کند که نقش آن جمع‌آوری مایع نخاعی است. پزشک با جمع‌آوری مایع نخاعی و انجام آزمایش، می‌تواند به این موضوع پی ببرد که شخص به MS مبتلا هست یا خیر؛ زیرا افراد مبتلابه ام‌اس تقریباً همیشه آنتی‌بادی در این مایع دارند و آنتی‌بادی‌ها نشانه‌ای از فعال بودن سیستم ایمنی بدن در مغز و نخاع هستند. در انتهای این بخش باید بگوییم: سردرد تا چند روز از عوارض جانبی پونکسیون کمری محسوب می‌شود.

آزمایش خون

آزمایش خون از دیگر روش‌هایی است که پزشک را از بروز بیماری MS مطلع می‌کند. بررسی آنتی‌بادی‌های خاص و آزمایش گوش داخلی برای بررسی تعادل توسط پزشک می‌تواند نشان دهد که شخص به ام اس مبتلاست.

آیا بیماری ام اس کشنده است؟

به‌طورقطع نمی‌توان در خصوص کشنده یا غیر کشنده بودن ام اس نظر داد و شواهد کلی نشان می‌دهد این بیماری به‌ندرت می‌تواند کشنده باشد. پزشکان می‌گویند که ام‌اس خود به‌تنهایی نمی‌تواند کشنده باشد؛ اما اگر در اثر این بیماری عوارضی مانند عفونت قفسه سینه، عفونت مثانه، یا مشکلات بلع در شخص به وجود آید، شرایط در صورت عدم درمان کمی خطرناک و بحرانی است.

چرا زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به بیماری MS هستند؟

متأسفانه تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بیشتر از مردان در معرض ام اس هستند و علت آن هنوز در دست تحقیق و بررسی است. محققان در پی تحقیقات خود موارد زیر را دلیل ابتلا به این بیماری در زنان می‌دانند که جای بسی تأمل دارد.

هورمون‌ها

در اولین گام هنگامی‌که یک بیماری، زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد، دانشمندان اقدام به بررسی هورمون‌های جنسی می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید مهم‌ترین هورمون جنسی زنان استروژن و پروژسترون و مهم‌ترین هورمون مردانه تستوسترون است. با توجه به اینکه احتمال ابتلا به ام اس در بین کودکان بسیار نادر است. شواهد نشان می‌دهد که سازوکار و ترشح هورمون استروژن می‌تواند تا حدودی در بروز این بیماری مؤثر باشد که باید در خصوص آن تحقیقات بیشتری انجام شود.

نگرانی‌های بارداری

استرس اساس بسیاری از بیماری‌هاست. نگرانی‌های قبل از بارداری، حین بارداری و پس از بارداری دوران بغرنج و پرچالشی را می‌تواند برای مادر فراهم کند وزندگی با نگرانی و دل‌شوره به مدت حداقل 9 ماه می‌تواند برای فرد زمینه بسیاری از بیماری‌ها ازجمله ام‌اس را فراهم کند.

عوارض بیماری ام اس چیست

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، ام اس از اعصاب نشأت می‌گیرد و بی‌توجهی به آن و عدم اقدام به درمان و مهار این بیماری می‌تواند شخص را با بسیاری از اختلالات مواجه کند که ار جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. سفتی یا اسپاسم عضلانی
2. ضعف یا امکان فلج شدن پاها
3. تکرر ادرار یا اختلالات مثانه
4. مشکلات گوارشی
5. اختلال در عملکرد جنسی
6. مشکلات شناختی، مانند فراموشی یا مشکلات کلمه یابی 
7. نوسانات خلقی و مشکلات خلقی
8. در موارد بسیار نادر تشنج

راه های درمان بیماری ام اس کدامند؟

اگرچه هیچ درمان قطعی برای بیماری ام اس وجود ندارد، اما می‌توان با مصرف برخی داروها تا حد قابل‌توجهی این بیماری را درمان کرد. اکنون‌که به چیستی بیماری فلج چندگانه یا ام‌اس پی بردیم، بهتر است راه‌های درمان آن‌ را نیز مورد بررسی قرار دهیم. خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی امروزه راه‌های بسیار مؤثری برای درمان و مهار این بیماری وجود دارد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مصرف قرص، استفاده از آمپول و فیزیوتراپی اشاره کرد. در ادامه با ما همراه باشید.

داروهای مهار حملات ام اس

معمولاً پزشکان برای مهار و درمان حملات ام اس، کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون خوراکی و متیل پردنیزولون وریدی را باهدف کاهش التهاب عصبی تجویز می‌کنند و این داروها باید تحت نظر و با مشورت پزشک مصرف شوند. از جمله عوارض جانبی این داروها می‌توان به بی‌خوابی، افزایش فشارخون، افزایش سطح گلوکز خون و نوسانات خلقی اشاره کرد.

پیشگیری از عود بیماری

تریفلونوماید یکی از داروهای مهارکننده MSاست که می‌تواند تا حد قابل‌توجهی از شکل‌گیری اختلال یا ضایعات جدید و ناتوانی‌ها جلوگیری کند. این دارو باید تحت نظر پزشک مصرف شود و می‌تواند موجب تثبیت درمان‌های قبلی و کاهش شدت بیماری شود.

همچنین گلاتیرامر استات (کوپاکسون، گلاتوپا)، داروهای اینترفرون بتا و آنتی بادی‌های مونوکلونال ازجمله داروهای تزریقی محسوب می‌شوند که می‌تواند منجر به کاهش التهابات و پیشگیری از حمله سیستم عصبی به بافت میلین شود. اگرچه این داروها می‌توانند در درمان ام اس مؤثر باشند؛ اما ازجمله عوارض جانبی این داروها می‌توان به عفونت، آسیب کبدی، واکنش موضعی، سردرد و... اشاره کرد. مجدد تأکید می‌کنیم که این داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شود.

دارو درمانی بیماری ام اس

دارودرمانی کم‌هزینه‌ترین و رایج‌ترین نوع درمان و مهار بیماری ام اس شناخته می‌شود که می‌تواند تا حد قابل‌توجهی در بروز این بیماری مؤثر باشد؛ ازجمله مهم‌ترین داروهای تأثیرگذار در درمان این بیماری که توسط پزشک مغز و اعصاب تجویز می‌شود می‌توان به تری فلونوماید، دی متیل فومارات، دیروکسیمل فومارات، مونومتیل فومارات، فینگولیمود و غیره اشاره کرد که هر یک از این داروها متناسب با شدت بیماری، جنسیت بیمار و شرایط شخص دارای میزان مصرف متفاوتی هستند.

درمان بیماری MS با فیزیوتراپی

فیزیوتراپی از دیگر روش‌هایی است که متخصص مغز و اعصاب برای درمان ام اس پیشنهاد می‌دهد. در این روش فیزیوتراپیست با اجرای تمریناتی بر نواحی خاصی از بدن، سعی در مهار و کاهش ناتوانی بیمار دارد. معمولاً از فیزیوتراپی برای درمان مشکلات مثانه، تکرر ادرار، درد و اسپاسم عضلانی و سفتی استفاده می‌شود و انجام تمرینات فیزیوتراپیست در کنار ورزش می‌تواند تا حد قابل‌توجهی از بروز بیماری جلوگیری کند.

درمان بیماری ام اس با مگنت تراپی

مگنت تراپی از دیگر روش معمول و نسبتاً قدیمی این بیماری است که می‌تواند در کاهش درد، التهاب و آثار مخرب استرس مؤثر باشد. روش مگنت درمانی علاوه بر مهار بیماری ms می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌هایی عصبی- روانی نظیر میگرن، افسردگی و غیره مؤثر باشد.

تحریک مغناطیسی مغز در بیماران ام اس

تحریک مغناطیسی مغز یا TMS یکی دیگر از روش‌های درمان بیماری MS است که در این روش درمانگر توسط میدان مغناطیسی بر سیستم اعصاب مرکزی پالس ایجاد می‌کند. تحریک مغناطیسی سبب می‌شود تا نورون‌ها پس سیناپسی تحریک شوند و تکانه‌های عصبی از خود تولید ‌کنند. این تکانه‌ها از آکسون به سمت اندام‌های حاکم حرکت می‌کنند و موجب بهبود عملکردهای فیزیولوژیکی بدن ازجمله بهبود عملکرد حرکتی عضلات می‌شوند.

گفتار درمانی بیماری ام اس

متأسفانه همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد بیماری مولتیپل اسکلروزیس به‌آرامی به اعصاب بدن آسیب می‌رساند و منجر به طیف وسیعی از علائم ازجمله از دست دادن عملکرد حرکتی می‌شود که این اختلال می‌تواند منجر به مشکلاتی در بلع و تکلم شود. گاهی برخی از افراد مبتلابه ام‌اس پس از مدتی، دچار لکنت یا گفتار نامفهوم می‌شوند. در چنین شرایطی گفتاردرمان با بررسی شرایط بیمار می‌تواند با توصیه و تمرینات خاص، مشکل گفتار یا بلع بیمار را تا حد قابل‌توجهی درمان کند.

توانبخشی شناختی در بیماری ام اس

توانبخشی از دیگر روش‌های درمانی بیماری ام اس است که به‌عنوان در دسترس و آسان‌ترین روش درمان شناخته می‌شود. در این روش به شخص مبتلابه ام‌اس تمریناتی ورزشی داده خواهد شد تا او بتواند فعالیت‌های روزمره خود را با تعادل و بازدهی بهتری انجام دهد. ازجمله مهم‌ترین تمرینات جلسات توان‌بخشی می‌توان به تمرینات کششی، تعادلی و استقامتی اشاره کرد.

عمر بیماران ام اس چقدر است؟

به قول ما ایرانی‌ها مرگ و زندگی دست خداست. پس قطعاً هیچ‌کس نمی‌تواند عمر بیماران مبتلابه این بیماری خود ایمنی را تخمین بزند. به‌طورکلی اگر شخص پس از ابتلا به ام اس با حفظ روحیه، درمان جدی را آغاز کند، می‌تواند تا 35 سال پس از شناخت بیماری به زندگی طبیعی خود ادامه دهد. آنچه به‌عنوان علل مرگ‌ومیر زودهنگام بیماران مبتلابه ام‌اس شناخته می‌شود؛ عواملی نظیر بی‌حرکتی، عفونت مزمن دستگاه ادراری، اختلال در بلع و تنفس، از دست دادن روحیه و... است.

تغذیه بیماران ام اس چگونه باید باشد

به‌طورکلی افراد مبتلابه بیماری MS یا همان بیماری مولتیپل اسکلروزیس می‌توانند مانند دیگران از مصرف غذاهای سالم لذت ببرند؛ اما بهتر است مصرف فست فودها و غذاهای پرچرب و پرکالری را به حداقل برسانند و سعی کنند در رژیم غذایی خود از ماهی بیشتر استفاده کنند. در ادامه این بخش تمام غذاها و خوراکی‌هایی که برای افراد مبتلابه بیماری ms می‌تواند مفید باشد، ذکرشده است.

1. میوه‌ها و سبزیجات تازه
2. غلاتی مانند جو، برنج و کینوا
3. آجیل‌ها و دانه‌ها
4. ماهی‌ها به‌خصوص ماهی‌های چرب
5. گوشت قرمز و جگر گاو
6. تخم‌مرغ
7. محصولات لبنی سالم
8. روغن‌های گیاهی مانند روغن‌زیتون، روغن نارگیل، روغن تخم کتان و...
9. جای دادن غذاهای حاوی پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، کلم ترش و کیمچی
10. مصرف دم‌نوش‌های آرام‌بخش مانند بابونه، گل‌گاوزبان و...

سخن پایانی

بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس به‌عنوان شایع‌ترین بیماری مزمن عصبی است. اکنون‌که با خواندن این مقاله کامل متوجه شدید بیماری ms چیست، در صورت داشتن شک به علائم خود می‌توانید به کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول مراجعه کنید. و برای پیشگیری بیش‌ازپیش مراقب احوالات خود باشید و سالی یک‌بار برای چکاب کامل به پزشک مراجعه کنید. شاید این سخن یک شعار باشد؛ اما با پرهیز از اضطراب بیهوده و مصرف غذاهای سالم می‌توان تا حد قابل‌توجهی از بروز بسیاری از بیماری‌ها ازجمله ام‌اس پیشگیری کرد. سپاسگزاریم که سایت پزشک مغز را برای آشنایی با این بیماری انتخاب کردید.