بیماری گیلن باره چیست و چگونه درمان می شود؟

تصور کنید ناگهان عضلات‌تان ضعیف می‌شوند و کنترل حرکت دست‌ها و پاهایتان را به آرامی از دست می‌دهید، گویی بدن شما علیه خودش شوریده است. این همان حس ترسناک و ناگهانی است که بیماران مبتلا به سندرم گیلن باره تجربه می‌کنند؛ یک بیماری نادر و مرموز که سیستم ایمنی بدن به جای دفاع، به اعصاب خود حمله می‌کند و باعث فلج موقت می‌شود. اما این بیماری با وجود خطرناک بودن، درمان‌پذیر است و امید به بازیابی حرکت و زندگی دوباره همیشه وجود دارد. در این مقاله از پزشک مغز قصد داریم به‌طور کامل توضیح دهیم که بیماری گیلن باره چیست و به همه سوالات شما در مورد آن پاسخ دهیم؛ پس تا پایان همراه ما باشید.

بیماری گیلن باره چیست؟

سندرم گیلن باره «Guillain-Barré Syndrome» که به‌عنوان سندرم GBS هم شناخته می‌شود، یک بیماری خود ایمنی نادر اما جدی است که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های عصبی سالم در سیستم عصبی محیطی (PNS) حمله می‌کند. این عارضه منجر به ضعف، بی‌حسی و گزگزشدن می‌شود و حتی در نهایت ممکن است باعث فلج شدن بیمار شود. پس همه افراد باید آن را جدی بگیرند و در مورد انواع، علائم، علت ایجاد، عوارض و همچنین روش‌های درمان این بیماری اطلاعات کافی داشته باشند.

انواع سندروم گیلن باره 

طبق اعلام موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته، سندروم گیلن باره نادر است و تنها از هر 100 هزار نفر یک نفر به این مشکل دچار می‌شود. اگرچه هر کسی می‌تواند به GBS مبتلا شود؛ اما این سندرم بیشتر در افراد مسن اتفاق می‌افتد. بیماری اشکال مختلفی دارد که انواع اصلی آن عبارت‌اند از:

• پلی رادیکولونوروپاتی دمیلینه‌کننده التهابی حاد (AIDP) شایع‌ترین نوع این بیماری در آمریکای شمالی و اروپاست. مهم‌ترین علامت AIDP، ضعف عضلانی است که از قسمت پایین بدن شروع می‌شود و به طرف بالا گسترش می‌یابد.
• سندرم میلر فیشر (MFS) که در آن فلجی از چشم شروع می‌شود. همچنین این نوع سندرم GBS با راه‌رفتن بدون تعادل، همراه است. سندرم میلر فیشر در ایالات متحده کمتر رایج است؛ اما در کشورهای آسیایی شایع‌تر است.
• شیوع نوروپاتی آکسون حرکتی حاد (AMAN) و نوروپاتی آکسون حاد حسی حرکتی (AMSAN) در ایالات متحده کمتر و AMAN و AMSAN در چین، ژاپن و مکزیک بیشتر است.

نشانه های بیماری گیلن باره کدامند؟

در بیماری گیلن باره، سیستم ایمنی بدن به دستگاه عصبی محیطی حمله می‌کند. اعصاب PNS مغز را به بقیه بدن متصل و سیگنال‌ها را به عضلات منتقل می‌کند. اگر اعصاب آسیب ببینند، ماهیچه‌ها نمی‌توانند به سیگنال‌هایی که از مغز دریافت می‌کنند، پاسخ دهند. معمولا اولین علامت سندرم گیلن باره، احساس گزگزشدن در انگشتان پا و خود پاهاست.

علائم سندروم گیلن-باره می‌تواند خیلی سریع پیشرفت کند. در برخی افراد، این بیماری در عرض چند ساعت جدی می‌شود. سایر علائم این بیماری عبارت‌اند از:

• مشکل در راه رفتن مداوم
• ضعف عضلانی در پاها (به قسمت بالایی بدن شما می‌رسد و با گذشت زمان بدتر می‌شود)
• مشکل در حرکت چشم یا صورت، صحبت کردن، جویدن یا بلعیدن
• کمردرد شدید
• از دست‌دادن کنترل مثانه
• ضربان قلب سریع
• مشکل در نفس کشیدن
• فلج شدن

دلایل سندروم GBS کدامند؟

علت سندرم گیلن باره، ناشناخته است. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (ایالات متحده)، حدود دو سوم افراد مبتلا به این بیماری، بلافاصله به اسهال یا عفونت تنفسی دچار می‌شوند. این موضوع نشان می‌دهد که سندرم توسط یک پاسخ ایمنی نامناسب به بیماری قبلی ایجاد می‌شود.

شایع‌ترین عامل خطر، عفونت کمپیلوباکتر است. کمپیلوباکتر یکی از رایج‌ترین علل اسهال باکتریال است که اغلب در غذاهای نیم‌پز مشاهده می‌شود. عفونت‌های زیر هم با سندروم GBS مرتبط است:

• آنفولانزا
• سیتومگالوویروس (CMV)، که سویه‌ای از ویروس تبخال است
• ویروس اپشتین بار (EBV)
• مونونوکلئوز، که به طور معمول توسط EBV ایجاد می‌شود
• پنومونی مایکوپلاسما، که یک پنومونی غیرمعمول است و توسط ارگانیسم‌های مشابه باکتری ایجاد می‌شود
• HIV یا ایدز

مطالعه بیشتر: علائم بیماری ام اس کدامند؟

بیماری گیلن باره چه عوارضی دارد؟

ضعف و فلج شدن که در اثر بیماری گیلن باره اتفاق می‌افتد، می‌تواند قسمت‌های مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. زمانی‌که فلجی یا ضعف به ماهیچه‌هایی که تنفس را کنترل می‌کنند می‌رسد، احتمال دارد که فرد در تنفس دچار مشکل شود. همچنین عوارض این سندروم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• باقی‌ماندن بی‌حسی: اکثر افراد مبتلا به سندرم گیلن باره به‌طور کامل بهبود می‌یابند یا بعد از آن ضعف جزئی، بی‌حسی یا گزگز دارند.
• مشکلات قلبی و فشار خون: نوسانات فشار خون و ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلبی) از عوارض جانبی و شایع این سندروم هستند.
• درد: یک سوم افراد مبتلا، درد شدید عصبی را تجربه می‌کنند که ممکن است با دارو کاهش یابد.
• مشکلات عملکرد روده و مثانه: عملکرد کند روده و احتباس ادرار، ممکن است ناشی از این سندرم باشد.
• لخته‌شدن خون: افرادی که به دلیل سندروم GBS فلج می‌شوند یا نمی‌توانند حرکت کنند، در معرض خطر لخته‌شدن خون قرار دارند. بیمار تا زمانی‌که نتواند به‌طور مستقل راه برود، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون و پوشیدن جوراب ساق بلند، توصیه می‌شود.
• زخم بستر: همچنین نداشتن تحرک، بیمار را در معرض خطر ابتلا به زخم بستر قرار می‌دهد. در این شرایط تغییر موقعیت مکرر به جلوگیری از این مشکل کمک می‌کند.
• بازگشت بیماری: بیماری در درصد کمی از افراد مبتلا، عود می‌کند و حتی سال‌ها پس از پایان علائم، ضعف عضلانی را تجربه خواهند کرد.

علائم شدید و اولیه گیلن باره به‌طور قابل‌توجهی خطر عوارض طولانی‌مدت جدی را افزایش می‌دهند. البته باید گفت به ندرت ممکن است عوارضی مانند سندرم دیسترس تنفسی و حملات قلبی باعث مرگ شود.

بیماری گیلن باره چگونه تشخیص داده می شود؟

در ابتدا تشخیص نشانه های گیلن باره دشوار است. چراکه علائم آن به علائم سایر اختلالات عصبی یا شرایطی که بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد، بسیار شبیه است. از جمله اختلالات و شرایط مشابه می‌توان به بوتولیسم، مننژیت و مسمومیت با فلزات سنگین (سرب، جیوه و آرسنیک) اشاره کرد.

برای تشخیص بیماری، دکتر مغز و اعصاب در مورد علائم خاص و سابقه پزشکی سوالاتی از بیمار می‌پرسد. در این شرایط بیمار هم وظیفه دارد در مورد علائم غیرمعمول و بیماری یا عفونت‌های که اخیرا یا در گذشته داشته‌ است به پزشک خود اطلاع دهد. تست‌هایی که برای کمک به تشخیص گیلن باره استفاده می‌شوند، در زیر تشریح شده‌اند:

• ضربه ستون فقرات (Spinal tap): ضربه‌زدن به ستون فقرات، که به‌عنوان پونکسیون کمری هم شناخته می‌‎شود، شامل برداشتن مقدار کمی مایع مغزی نخاعی از قسمت پایین کمر است. سپس مایع مغزی نخاعی برای تشخیص سطح پروتئین مورد آزمایش می‌شود. معمولا افراد مبتلا به این بیماری، سطح پروتئین بالاتر از حد طبیعی در مایع مغزی نخاعی خود دارند.
• الکترومیوگرافی (EMG): نوار عصب عضله یک تست عملکرد عصبی است. این تست، فعالیت الکتریکی عضلات را می‌خواند تا پزشک متوجه شود که ضعف عضلانی ناشی از آسیب عصبی یا آسیب عضلانی است یا خیر.
• تست سرعت هدایت عصبی (NCV): آزمایش‌های سرعت هدایت عصبی برای تست اعصاب و عضلات به پالس‌های الکتریکی کوچک استفاده می‌شوند.

آیا بیماری گیلن باره باعث مرگ می شود؟

بیماری گیلن باره در بیشتر موارد قابل درمان است و اکثر بیماران بهبود می‌یابند، اما در موارد شدید ممکن است باعث عوارض جدی و حتی مرگ شود. علت اصلی خطر مرگ، فلج شدن عضلات تنفسی است که تنفس طبیعی را مختل می‌کند و اگر درمان فوری صورت نگیرد، می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند. همچنین عوارض قلبی مثل نوسانات فشار خون و آریتمی (بی‌نظمی ضربان قلب) می‌تواند خطرناک باشد.

خوشبختانه با مراقبت‌های پزشکی مناسب، مثل استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی، پلاسمافرزیس و ایمونوگلوبولین داخل وریدی، بسیاری از بیماران می‌توانند به طور کامل یا تا حد زیادی بهبود یابند.

روش های درمان سندروم گیلن باره کدامند؟

مبتلایان می‌خواهند بدانند که درمان سندروم گیلن باره چیست؟ در واقع این سندرم یک فرآیند التهابی خود ایمنی است که به‌عنوان یک بیماری خودگردان شناخته می‌شود؛ به این معنی که خود‌به‌خود برطرف خواهد شد. هر فردی که به این عارضه دچار است، باید برای نظارت دقیق در بیمارستان بستری شود. چراکه علائم سندرم می‌توانند خیلی سریع بدتر شوند و حتی در صورت عدم درمان، شرایط را وخیم‌تر کند.

در موارد شدید، بیماری گیلن باره ممکن است تمام بدن فرد را فلج کند. اگر فلج شدن بر دیافراگم یا عضلات قفسه سینه تاثیر بگذارد و از تنفس صحیح جلوگیری کند، زندگی شخص را تهدید می‌کند. هدف از درمان، کاهش شدت حمله ایمنی و حمایت از عملکردهای بدن مانند عملکرد ریه و بهبود سیستم عصبی است. درمان این سندروم شامل پلاسمافرزیس و ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) است که در ادامه آنها را تشریح کرده‌ایم.

• پلاسمافرزیس (تبادل پلاسما): سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که از پروتئین هستند. این آنتی‌بادی‌ها به‌طور معمول به باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر مواد خارجی مضر حمله می‌کنند. بیماری گیلن باره زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به اعصاب سالم سیستم عصبی حمله خواهند کرد. هدف پلاسمافرزیس حذف آنتی‌بادی‌ها از خون است که به اعصاب حمله می‌کنند. در طی این روش، از دستگاهی برای حذف خون از بدن استفاده می‌شود. این دستگاه، آنتی‌بادی‌ها را از خون خارج می‌کند و سپس خون را به بدن باز می‌گرداند.
• ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG): ایمونوگلوبولین حاوی آنتی‌بادی‌های دهنده طبیعی و سالم است. دوزهای بالای ایمونوگلوبولین می‌تواند به مسدودکردن آنتی‌بادی‌های ایجادکننده سندرم گیلن باره کمک کند.

پلاسمافرزیس و ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG) به یک اندازه موثر هستند. این درمان به بیمار و پزشک بستگی دارد که بهترین درمان را انتخاب کنند. البته در کنار این دو روش درمانی، سایر درمان‌ها هم وجود دارد. در این شرایط احتمالا دارویی برای تسکین درد و جلوگیری از لخته‌شدن خون تجویز شود. همچنین کاردرمانی و فیزیوتراپی هم می‌تواند یکی از گزینه‌ها برای رفع بیماری باشد.

در مرحله حاد بیماری، پرستار بیمار می‌تواند دست‌ها و پاها را حرکت دهد تا عضلات خشک نشود و انعطاف‌پذیر شوند. پس از شروع بهبودی، فیزیوتراپیست با بیمار، جهت تقویت عضلات و آماده‌سازی او برای انجام وسیعی از فعالیت‌های روزمره زندگی (ADLs) کار خواهند کرد. این مرحله می‌تواند شامل فعالیت‌های مراقبت شخصی، مانند لباس پوشیدن باشد.

سخن پایانی

در این مقاله توضیح دادیم که بیماری گیلن باره چیست. ضمن اینکه در مورد علائم بیماری که شامل ضعف عضلانی، درد، گزگز شدن و از دست دادن تعادل است، نیز صحبت کردیم. از مهم‌ترین علل بروز این سندرم که عفونت کمپیلوباکتر است، گفتیم. البته عفونت‌های دیگر مانند آنفولانزا، سیتومگالوویروس و مونونوکلئوز و ... هم می‌توانند منجر به این مشکل شوند. هرچند در اوایل تشخیص سندم سخت است؛ اما متخصصین برای تشخیص آن از ضربه ستون فقرات، الکترومیوگرافی و تست سرعت هدایت عصبی استفاده می‌کنند. برای درمان این بیماری، درمان‌های پلاسمافرزیس و ایمونوگلوبولین داخل وریدی انجام می‌شود. اگر شما یا نزدیکانتان با این مشکل مواجه هستید، حتما به کلینیک مغز و اعصاب مراجعه کنید تا پس از بررسی شرایط شما، درمان مناسب را آغاز کند.