فعالیتهای مغز ما به وسیله جریانهای الکتریکی کنترل میشوند. در سالهای اخیر روشهای مختلفی برای تغییر این جریانهای الکتریکی ابداع شده است تا فعالیتهای حرکتی، شناختی و رفتاری را تغییر دهد. تحریک الکتریکی مغز (tDCS) یکی از همین روشهایی است که در دهههای اخیر استفاده از آن رواج یافته است. در این مقاله با این روش درمانی مدرن بیشتر آشنا خواهید شد و اطلاعاتی پیرامون انواع، کاربردها و چگونگی انجام آن به دست خواهید آورد. پس تا انتها همراه ما باشید.
تحریک الکتریکی(tDCS) مغز چیست؟
در روم باستان برای درمان سردرد از ماهی اژدر سیاه استفاده میشد. این ماهی که تولیدکننده جریان الکتریکی است، روی پیشانی قرار میگرفت تا تسکینی برای سردردهای مختلف باشد. اگرچه استفاده از ماهی اژدر سیاه منسوخ شده است؛ اما همچنان تحریک الکتریکی مغز با استفاده از ابزارهای مدرنتر انجام میشود. محققان در سالهای اخیر به اهمیت این روش بیشتر از گذشته پی بردهاند.
تحریک الکتریکی مغز یا transcranial direct current stimulation (tDCS) روشی غیرتهاجمی و بدون درد و به نسبت ارزان برای تحریک مغز است. طی این روش، از جریانهای الکتریکی مستقیم برای تحریک بخشهای خاصی از مغز استفاده میشود. برای تحریک الکتریکی مغز دو الکترود روی سر قرار میگیرد و جریانی ثابت با شدت کم، بین این دو الکترود برقرار میشود تا فعالیت نورونهای مختلف را تقویت یا مهار کند. تغییر فعالیت نورونها باعث ایجاد تغییراتی در مهارتها و فعالیتها میشود.
tDCS برای درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟
تحقیقات فراوانی درباره بیماریهای قابلدرمان با کمک tDCS انجام شده است؛ اما همچنان به پژوهشهای بیشتری نیاز است. مطالعاتی که تا به امروز انجام شده است، سودمندی این روش را برای بیماریهایی مانند افسردگی، اختلال اضطراب، پارکینسون و دردهای مزمن به اثبات رساندهاند. همچنین با این روش درمانی، فعالیتهای شناختی برخی از افراد بهبودیافته است و حافظه آنها تقویت شده است. ما در کلینیک پزشک اول برای درمان یا کاهش علائم ناشی از بیماریهای زیر از تحریک الکتریکی مغز (tDCS) استفاده میکنیم:
- آسیب مغزی تروماتیک؛
- افسردگی
- سکته مغزی و علائم ناشی از آن؛
- اختلالات زبان؛
- اختلالات حرکتی ناشی از پارکینسون، MS و ...؛
- وسواس؛
- اعتیاد؛
- اسکیزوفرنی؛
- اختلال در شناخت؛
- بیشفعالی کودکان؛
- دردهای مزمن.
این روش درمانی برای چه افرادی مناسب است؟
طیف گستردهای از بیماریها با کمک تحریک الکتریکی مغز (tDCS) درمان میشوند. افراد در سنین مختلف (کودکی تا سالمندی) میتوانند از این روش درمانی استفاده کنند؛ فقط شدت جریان الکتریکی و مدتزمان اعمال آن در افراد مختلف و برای بیماریهای گوناگون، متفاوت است. برخی تحقیقات نشان میدهند، شروع علائم بهبودی متناسب با سن افراد است. برای مثال، تاثیر تحریک الکتریکی مغز برای بهبود حافظه در جوانترها با 24 ساعت تاخیر آغاز میشود؛ درصورتیکه برای افراد مسن بلافاصله بعد از انجام tDCS علائم بهبودی قابلمشاهده است.
چه افرادی نباید از دستگاه tDCS استفاده کنند؟
ازآنجاییکه در این روش از جریانهای الکتریکی برای تحریک مغز استفاده میشود، باید بیماران از جنبههای مختلف بررسی شوند تا عوارضی برای آنها رخ ندهد. افرادی که دارای شرایط زیر، کاندیدای مناسبی برای تحریک الکتریکی مغز (tDCS) نیستند:
- افراد دارای ایمپلنتهای فلزی در سطح پوست یا مغز؛
- افراد مبتلا به بیماریهای پوستی؛
- افرادی که از باتری یا جریانسازهای قلب استفاده میکنند؛
- افرادی که روی پوست سرشان زخم یا خراش وجود دارد؛
- افراد دارای سابقه ابتلا به صرع یا تومورهای مغزی.
بیشتر بخوانید: بیماری صرع چیست؛ علائم، علت، تشخیص و درمان صرع
تحریک الکتریکی مغز (tDCS) چگونه انجام می شود؟
برای تحریک الکتریکی مغز (tDCS) ابتدا پزشک نقاط قرارگیری الکترودها را باتوجهبه نوع بیماری مشخص میکند. الکترودها حاوی قطب منفی (آند) و مثبت (کاتد) هستند. برای برقراری جریان بین این دو الکترود و کاملشدن مدار الکتریکی لازم است، پوست سر به محلولهای الکترولیت (رسانا) مثل سالین (محلول آب و نمک) یا ژلهای رسانا آغشته شود. اگرچه ژلهای رسانا در مقایسه با محلولهای نمک، توزیع جریان موثرتری دارند؛ اما استفاده از محلول سالین آسانتر است. اگر پوست سر دارای خراش باشد، نمیتوان از الکترولیتها استفاده کرد. قرارگیری صحیح الکترودها روی پوست و برقراری اتصال آنها با پوست بسیار مهم است. در صورت عدم اتصال صحیح، جریان الکتریکی برقرار نمیشود.
تماس بگیرید: بهترین متخصصان تشنج در کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول
در گام بعدی، الکترودها بهوسیله سیمهایی به منبع تحریککننده متصل میشوند. معمولا برای فیسکشدن الکترودها روی سر، از کلاهها یا تورهای لاستیکی استفاده میشود. استفاده از کلاههای پنبهای باعث جذب سالین و عدم اتصال صحیح الکترودها به پوست میشود. سپس باتوجهبه نوع بیماری و شرایط بیمار، شدت و مدتزمان جریان الکتریکی برنامهریزی و به الکترودها اعمال میشود. حین اعمال جریان الکتریکی، پزشک به طور مداوم واکنشهای بیمار را رصد میکند.
انواع تحریک پذیری الکتریکی در مغز
همانطور که اشاره کردیم تحریک الکتریکی مغز با استفاده از الکترودهای مثبت و منفی (کاتد و آند) انجام میشود. حین برقراری جریان الکتریکی الکترونها از آند به سمت کاتد حرکت میکنند. باتوجهبه هدف تحریک الکتریکی مغز انواع مختلفی از آن وجود دارد که شامل موارد زیر میشود:
تحریک مثبت (anodal)
برای افزایش تحریکپذیری عصبی (دپلاریزاسیون) سلولها از تحریک مثبت (anodal) استفاده میشود. این تحریک موجب افزایش فعالیت قسمتهای موردنظر در مغز میشود. تحریک مثبت برای بیماریهایی مانند افسردگی کاربرد دارد.
تحریک منفی (cathedral)
برخلاف تحریک مثبت، تحریک منفی باعث کاهش تحریکپذیری عصبی (هیپرپلاریزه شدن) میشود. درواقع این تحریک باعث سرکوب نورونها میشود تا فعالیت قسمت موردنظر در مغز کاهش یابد. برای کاهش اضطراب افراد از تحریک منفی استفاده میشود.
تحریک ساختگی (sham)
تحریک ساختگی یا sham در تحقیقات استفاده میشود. در واقع در این نوع تحریک، جریان الکتریکی در بازه زمانی کوتاه یا شدت بسیار پایین اعمال میشود تا اثر دارونما بررسی شود.
مزایای استفاده از دستگاه tDCS
مزایای تحریک الکتریکی مغز باعث شده است تا استفاده از آن روزبهروز بیشتر شود. این مزایا شامل موارد زیر است:
- برای طیف گستردهای از بیماریها قابلاستفاده است.
- افراد از کودکی تا سالمندی میتوانند از این روش درمانی استفاده کنند.
- در دسته روشهای کمتر تهاجمی قرار میگیرد.
- عوارض جانبی کمی دارد و در دسته روشهای ایمن قرار میگیرد.
- همراه با سایر روشهای درمانی میتوان از تحریک الکتریکی مغز استفاده کرد.
- نیاز به تجهیزات پیچیدهای ندارد.
عوارض تحریک الکتریکی مغز با روش tDCS
برای مشخصشدن عوارض تحریک الکتریکی مغز (TDCS) نیاز به تحقیقات بیشتری است؛ اما در حال حاضر عوارضی که برای tDCS گزارش شده است محدود به محل الکترودها میشود. این عوارض عبارتاند از:
- قرمزی پوست؛
- خارش در محل قرارگرفتن الکترودها؛
- سوزنسوزنشدن سر.
در برخی موارد عوارضی مانند سردرد، حالت تهوع و سرگیجه هم گزارش شده است؛ البته ناگفته نماند این سه عارضه در تحریک ساختگی هم مشاهده میشود. عارضه دیگری که ممکن است رخ دهد، تحریک چشمها با فلاش نور است. این اتفاق زمانی رخ میدهد که الکترودها در نزدیکی چشم قرار گیرند. این عارضه جدی نیست و صرفا بهصورت موقت باعث آزار چشم میشود؛ به همین دلیل توصیه میشود برای انجام تحریک الکتریکی مغز به مراکز درمانی معتبر مراجعه شود.
نکات مراقبتی در هنگام استفاده از tDCS
توجه به نکات زیر میتوان بازدهی این روش درمانی را افزایش دهد:
- قبل از قراردادن الکترودها لازم است پوست ناحیه موردنظر بهخوبی تمیز شود.
- دستگاه tDCS باید قادر باشد، جریانی با شدت ثابت تامین کند (جریان الکتریکی باید بدون نوسان باشد).
- فاصله جلسات درمانی نباید خیلی کم باشد تا مغز و بافتهای سطحی، فرصت لازم برای بهبود عوارض احتمالی را داشته باشند.
- پزشک یا تکنسین دستگاه باید دارای مهارتهای لازم و کافی باشد.
- اتصال الکترودها به پوست باید بهدرستی برقرار شود تا جریان در مدار برقرار شود.
کلینیک پزشک اول، مرکز tDCS در تهران
اگر متخصص مغز و اعصاب برایتان تحریک الکتریکی مغز (tDCS) را تجویز کرده است، پیشنهاد میکنیم برای انجام به کلینیک مغز و اعصاب در مرکز درمانی پزشک اول مراجعه کنید. ازآنجاییکه این مرکز درمانی دارای امکانات و تجهیزات کامل است، برای انجام سایر اقدامات درمانی که همراه با tDCS تجویز شده است، لازم نیست به مرکز درمانی دیگری مراجعه کنید. همچنین این مرکز درمانی با بیمههای مختلفی قرارداد دارد تا هموطنان عزیز بایت هزینهها نگرانی نداشته باشند.
تماس بگیرید: بهترین متخصصان صرع در کلینیک مغز و اعصاب پزشک اول
تعداد جلسات و هزینه tDCS در کلینیک پزشک اول
مدتزمان هر جلسه درمانی به طور متوسط 20 تا 30 دقیقه است. تعداد جلسات هم باتوجهبه نوع بیماری و عارضه مشخص میشود. برای بیماریهای حادتر، تعداد جلسات بیشتری نیاز است؛ به طور متوسط معمولا 10 تا 20 جلسه تجویز میشود. برای هزینهها نگران نباشید؛ زیرا این روش درمانی تحت پوشش بیمههای مختلف قرار دارد. برای اطلاع دقیق از هزینهها و مشاوره توصیه میکنیم با کلینیک پزشک اول تماس بگیرید تا همکارانمان دقیقتر راهنماییتان کنند.
کلام پایانی
علم در خدمت بشر برای بهبود کیفیت زندگی است. محققان تلاش میکنند روشهای جدیدی که برای درمان بیماریهای مختلف ابداع میشود با کمترین تهاجم و عوارض باشد. تحریک الکتریکی مغز (tDCS) برخلاف تصور عموم در دسته روشهای ایمن و کم عوارض قرار میگیرد. اگر این روش درمانی برای شما تجویز شده است، اصلا نگران نباشید؛ زیرا حین انجام آن، درد بسیار خفیف و قابلتحملی تجربه خواهید کرد و بعد از انجام آن هم عوارض به خارش و قرمزی محل الکترودها محدود میشود. فقط کافی است برای انتخاب مرکز درمانیتان نهایت دقت را داشته باشید.
کلینیک پزشک اول در مسیر درمان همراه شماست. روی ما حساب کنید!
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید