کدام ازدواج فامیلی خطرناک است

ازدواج فامیلی در بسیاری از جوامع سنتی و حتی در برخی از جوامع مدرن رواج دارد. بااین‌حال، این نوع ازدواج می‌تواند با خطرات و مشکلاتی همراه باشد که آگاهی از آن‌ها برای افرادی که فامیل هستند، ضروری است. مشاوره ازدواج می‌تواند به این افراد کمک کند تا با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرند و در صورت تمایل به ازدواج، خطرات احتمالی را کاهش دهند. در این مطلب، به بررسی جنبه‌های مختلف خطرات و مشکلات ازدواج‌های فامیلی می‌پردازیم.

آیا ازدواج فامیلی خطرناک است؟

ازدواج فامیلی به‌خودی‌خود موضوعی خطرناک نیست؛ اما خطرات خاصی را به همراه دارد که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد. علم ژنتیک نشان داده است که افراد فامیل دارای ژن‌های مشابه هستند و این تشابه ژنتیکی می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های ژنتیکی مغلوب را در فرزندان افزایش دهد.

از دیدگاه علمی، هر فرد حامل تعدادی ژن معیوب است که در حالت مغلوب (فقط در یک کروموزوم) قرار دارند و باعث ایجاد بیماری نمی‌شوند؛ اما وقتی دو فرد خویشاوند با یکدیگر ازدواج می‌کنند، احتمال اینکه هر دو حامل یک ژن معیوب مشابه باشند، افزایش می‌یابد؛ در نتیجه، فرزندان آن‌ها ممکن است هر دو نسخه معیوب را دریافت کنند و به بیماری ژنتیکی مبتلا شوند.

مطالعات نشان داده‌اند که خطر بروز مشکلات ژنتیکی در فرزندان حاصل از ازدواج‌های فامیلی نسبت به ازدواج‌های غیرفامیلی دو الی سه برابر بیشتر است. بااین‌حال، این به معنای قطعیت بروز مشکل نیست و بسیاری از زوج‌های فامیل، به‌ویژه اگر آزمایش‌های ژنتیک قبل از ازدواج انجام دهند، می‌توانند فرزندان سالمی داشته باشند. متخصصان کلینیک روانشناسی و مشاوره معتقدند که علاوه بر مسائل ژنتیکی، باید به جنبه‌های روان‌شناختی و اجتماعی این نوع ازدواج‌ها نیز توجه شود.

بهترین و خطرناک ترین ازدواج فامیلی

از نظر خطرات ژنتیکی، ازدواج‌های فامیلی را می‌توان بر اساس میزان نزدیکی خویشاوندی طبقه‌بندی کرد:

بهترین و کم‌خطرترین ازدواج‌های فامیلی:

• ازدواج با خویشاوندان دور (مانند فرزندان پسرعمو یا دخترعمو)
• ازدواج با خویشاوندان سببی (مانند همسر خواهر یا برادر همسر)

ازدواج‌های فامیلی با خطر متوسط:

• ازدواج با دخترعموها، پسرعموها، دخترخاله‌ها و پسرخاله‌ها
• ازدواج با فرزندان عمه و دایی

خطرناک‌ترین ازدواج‌های فامیلی:

• ازدواج با عمه، خاله، عمو یا دایی
• ازدواج با برادرزاده یا خواهرزاده
• ازدواج بین برادر و خواهر (که در بیشتر فرهنگ‌ها و جوامع ممنوع است)

هر چه میزان اشتراک ژنتیکی بین دو فرد بیشتر باشد، خطر بروز مشکلات ژنتیکی در فرزندان آن‌ها افزایش می‌یابد. به همین دلیل، ازدواج بین خویشاوندان نزدیک از نظر پزشکی توصیه نمی‌شود و حتی در برخی کشورها از نظر قانونی ممنوع است.

بیماری های ازدواج فامیلی

ازدواج فامیلی می‌تواند خطر ابتلا به چندین بیماری و اختلال را در فرزندان افزایش دهد. در ادامه این بخش، به مهم‌ترین بیماری‌ها و اختلالات می‌پردازیم:

معلولیت

یکی از نگرانی‌های اصلی در ازدواج‌های فامیلی، افزایش احتمال بروز انواع معلولیت‌های جسمی و ذهنی در فرزندان است. تحقیقات نشان داده‌اند که خطر بروز ناهنجاری‌های مادرزادی در فرزندان حاصل از ازدواج‌های فامیلی بیشتر از ازدواج‌های غیرفامیلی است. این معلولیت‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• معلولیت‌های حرکتی
• نقص‌های مادرزادی قلبی
• اختلالات بینایی و شنوایی
• عقب‌ماندگی ذهنی

تالاسمی

تالاسمی یک بیماری خونی ارثی است که در آن، بدن قادر به تولید هموگلوبین کافی و مناسب نیست. این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ژنتیکی است که خطر بروز آن در ازدواج‌های فامیلی افزایش می‌یابد.

اگر کودک ژن معیوب را از هر دو والد دریافت کند، دچار تالاسمی ماژور (نوع شدید بیماری) می‌شود. افراد مبتلا به تالاسمی ماژور نیاز به تزریق مداوم خون دارند و با مشکلات متعددی مانند کم‌خونی شدید، رشد نامناسب، بزرگی طحال و مشکلات قلبی مواجه می‌شوند.

در کشورهایی که ازدواج فامیلی متداول‌تر است، میزان بروز تالاسمی نیز بالاتر است. به همین دلیل، آزمایش‌های قبل از ازدواج برای تشخیص ناقلین تالاسمی در بسیاری از کشورها اجباری شده است.

اختلالات ژنتیکی

اختلالات ژنتیکی متعددی وجود دارند که خطر بروز آن‌ها در ازدواج‌های فامیلی افزایش می‌یابد. برخی از مهم‌ترین اختلالات عبارت‌اند از:

• فنیل‌کتونوری: یک اختلال متابولیکی است که در آن، بدن نمی‌تواند آمینواسید فنیل‌آلانین را به‌درستی متابولیزه کند و منجر به مشکلات شدید عصبی و عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود
• سندرم هانتر: یک بیماری نادر وابسته به X است که باعث تجمع مواد قندی خاص در سلول‌ها می‌شود و مشکلات متعددی از جمله مشکلات استخوانی، تنفسی و قلبی را ایجاد می‌کند
• بیماری تی-ساکس: یک اختلال نادر سیستم عصبی است که باعث تخریب تدریجی سلول‌های عصبی می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولا در سنین پایین می‌میرند

بیماری های نقص ایمنی

ازدواج فامیلی می‌تواند خطر ابتلا به انواع بیماری‌های نقص ایمنی مادرزادی را افزایش دهد. این بیماری‌ها باعث می‌شوند سیستم ایمنی بدن قادر به دفاع مناسب در برابر عفونت‌ها نباشد.

نقص ایمنی مادرزادی شدید (SCID) یکی از این بیماری‌هاست که در آن، کودک بدون سیستم ایمنی کارآمد متولد می‌شود و در معرض انواع عفونت‌ها قرار می‌گیرد. این بیماری به «بیماری کودک حبابی» نیز معروف است؛ زیرا در گذشته کودکان مبتلا مجبور بودند در محیط‌های کاملا استریل زندگی کنند.

مطالعات نشان می‌دهند که در جوامعی که ازدواج‌های فامیلی متداول‌تر است، میزان بروز بیماری‌های نقص ایمنی نیز بالاتر است.

فاویسم

فاویسم یا کمبود آنزیم G6PD یک اختلال ژنتیکی است که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز خون در مواجهه با برخی مواد غذایی (مانند باقلا) یا داروها تخریب شوند. این بیماری عمدتا در مردان بروز می‌کند؛ اما زنان می‌توانند ناقل آن باشند. ازآنجایی‌که احتمال ازدواج زن ناقل با مردی که این ژن معیوب را دارد، در ازدواج‌های فامیلی بیشتر است، خطر تولد پسران مبتلا به فاویسم افزایش می‌یابد.

افراد مبتلا به فاویسم باید از مصرف باقلا و برخی داروها مانند آسپرین، سولفونامیدها و داروهای ضدمالاریا خودداری کنند، زیرا این مواد می‌توانند باعث تخریب گلبول‌های قرمز و کم‌خونی شدید شوند.

سقط جنین

یکی دیگر از مشکلات این نوع ازدواج‌ها این است که باعث افزایش خطر سقط‌جنین می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که میزان سقط‌جنین در زنانی که با خویشاوندان خود ازدواج کرده‌اند، حدود ۱.۵ تا ۲ برابر بیشتر از سایر زنان است. علت اصلی این امر، افزایش احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی در جنین است که منجر به سقط خودبه‌خودی می‌شود. در واقع، سقط در این موارد مکانیسمی طبیعی برای جلوگیری از تولد نوزادان با مشکلات شدید است.

زنانی که سابقه سقط‌جنین مکرر دارند و با خویشاوندان خود ازدواج کرده‌اند، باید به مشاور ژنتیک مراجعه کنند تا علت دقیق سقط‌ها مشخص شود و در صورت امکان، خطر آن با راهکارهایی کاهش یابد.

معایب ازدواج فامیلی چیست؟

علاوه بر مشکلات ژنتیکی، این نوع ازدواج می‌تواند با چالش‌های اجتماعی و روان‌شناختی نیز همراه باشد:

• افزایش خطر بیماری‌های ژنتیکی: همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، ازدواج با فامیل خطر بروز بیماری‌های ژنتیکی را در فرزندان افزایش می‌دهد. این مسئله می‌تواند فشار روانی زیادی بر زوجین وارد کند و آن‌ها را نگران آینده فرزندانشان سازد
• افزایش تنش‌های خانوادگی: زمانی که دو فرد از یک خانواده با هم ازدواج می‌کنند، مشکلات و اختلافات خانوادگی می‌توانند پیچیده‌تر شوند؛ برای مثال، یک اختلاف ساده بین دو خانواده می‌تواند به یک بحران بزرگ‌تر تبدیل شود؛ زیرا افراد نقش‌های متعددی در خانواده دارند
• چالش‌های ناشی از نزدیکی بیش از حد خانواده‌ها: زوجینی که فامیل هستند، معمولا فرصت کمتری برای ایجاد هویت مستقل خانوادگی دارند. آن‌ها ممکن است همواره به‌عنوان اعضای خانواده بزرگ‌تر دیده شوند، نه به‌عنوان یک خانواده مستقل
• دخالت خانواده‌ها: در این نوع ازدواج‌ها، احتمال دخالت خانواده‌ها در زندگی زوجین بیشتر است. این مسئله می‌تواند به اختلافات زناشویی منجر شود
• چالش‌های مربوط به نقش‌های دوگانه: در ازدواج‌های فامیلی، افراد ممکن است نقش‌های متعددی در خانواده داشته باشند؛ برای مثال، فردی ممکن است هم همسر و هم دخترعمو یا پسرعمو باشد. این مسئله می‌تواند به سردرگمی و تعارضات نقش منجر شود
• مشکلات مالی و میراثی: در برخی موارد، به‌ویژه اگر اختلافات خانوادگی وجود داشته باشد، ازدواج‌های فامیلی می‌توانند به مشکلات پیچیده‌ای درباره میراث، اموال خانوادگی و مسائل مالی منجر شوند
• فشار روانی ناشی از نگرانی برای سلامت فرزندان: زوج‌های فامیل حتی پس از انجام آزمایش‌های ژنتیک نیز ممکن است همواره نگران سلامت فرزندان خود باشند. این نگرانی مداوم می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد

سخن پایانی

ازدواج فامیلی همچنان در بسیاری از جوامع رایج است و دلایل متعددی از جمله حفظ سنت‌ها، نزدیکی فرهنگی و اجتماعی و در برخی موارد مسائل اقتصادی دارد. بااین‌حال، آگاهی از خطرات و مشکلات این نوع ازدواج می‌تواند به افراد کمک کند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

افرادی که قصد ازدواج با خویشاوندان خود را دارند، حتما باید مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های لازم را قبل از ازدواج انجام دهند؛ زیرا این آزمایش‌ها می‌توانند خطر بروز بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی را شناسایی کنند. همچنین، زوجین باید درباره چالش‌های اجتماعی و روان‌‎شناختی ازدواج با فامیل نیز با یکدیگر صحبت کنند و راهکارهایی برای مدیریت این چالش‌ها بیابند. گفت‌وگوهای صریح و روشن درباره انتظارات، مرزها و نحوه تعامل با خانواده‌ها، می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از مشکلات کمک کند.

اگر در این مسیر نیازمند راهنمایی‌های تخصصی و بی‌طرفانه هستید، پیشنهاد ما مراجعه به کلینیک پزشک اول است. متخصصان مجرب این کلینیک با ارائه مشاوره‌های فردی و خانوادگی، شما را در ارزیابی دقیق جوانب مختلف این انتخاب یاری خواهند کرد.