تشنج چیست و چه علائمی دارد؟

تشنج، عارضه رایجی نیست، اما بااین‌حال شناخته ‌شده است. در دنیا صرفا حدود 65 میلیون نفر به بیماری تشنج مبتلا هستند که برخی از این افراد فقط یک‌بار آن را تجربه کرده‌اند. بااین‌حال، شناخت این بیماری به‌منظور تشخیص و مدیریتش و مراجعه هرچه زودتر به پزشک سودمند است. در این مطلب از کلینیک پزشک اول، درباره اینکه تشنج چیست، انواع، علل، روش‌های پیشگیری و راهکارهای درمانی آن صحبت می‌کنیم.

بیماری تشنج چیست؟

تشنج یک اختلال نورولوژیکی است که با تخلیه الکتریکی غیر عادی در مغز شناخته می‌شود. این بیماری، بروز واقعه‌ای ناخواسته در مغز است که درقالب انقباض‌های ماهیچه‌ای بروز می‌کند، باعث کاهش هوشیاری، پایین آوردن درک و آگاهی از محیط اطراف، دستکاری حواس و در بسیاری موارد باعث لرزش، سفتی و حرکت غیرقابل‌کنترل اعضای بدن فرد می‌شود و بسته به وضعیت او چندین ثانیه یا حتی چند دقیقه طول می‌کشد. واژه‌های انگلیسی Convulsion و Seizure معمولا برای این بیماری به‌کار می‌روند، اما درواقع متفاوت هستند.

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و شدیدی در نورون‌های مغزی ایجاد شود و سطح هوشیاری و روانی انسان را کاهش دهد. به عبارتی دیگر، یک موج الکتریکی کنترل نشده‌ای به صورت موقت در مغز ایجاد می‌شود و سیگنال‌های غیرقابل کنترلی را به اطراف پخش می‌کند و باعث باردار شدن نواحی مختلف مغز می‌شود. این اضافه بار باعث وجود علائم مختلف در بیمار می‌شود.

 به این وضعیت Seizure می‌گویند؛‌ Seizure همیشه با لرزش و حرکت‌های غیرارادی و غیرقابل‌کنترل همراه نیست و گاهی اوقات تنها عضلات فرد منقبض می‌شود و قدرت تکلم از او سلب می‌شود؛ اما اگر لرزش‌های غیرارادی نیز در شخص دیده شود، به آن Convulsion Seizure یعنی تشنج حرکتی می‌گویند.

تشنج می‌تواند در برخی از صرع‌ها نیز اتفاق بیافتد، اما لزوما هر شخصی که دچار تشنج شد، به بیماری صرع مبتلا نیست. بلکه ممکن است براثر عوامل مختلفی مانند تب بالا، افت شدید قند خون و ... نیز تشنج رخ دهد.اگر شما نیز دچار تشنج شدید، حتما این مورد را جدی گرفته و برای تشخیص و درمان به موقع به متخصص تشنج مراجعه نمایید.

انواع تشنج

تشنج‌ها یکسان نیستند و بنابر محل بروز فعالیت غیرطبیعی در مغز، دلیل بروز و اختلالاتی که ایجاد می‌کنند، به چند دسته تقسیم می‌شوند. در مرحله اول، براساس محل بروز فعالیت در مغز به دو دسته تقسیم می‌شوند:

تشنج کانونی چیست ؟

در این دسته، تمامی بخش‌های مغز درگیر نمی‌شوند و به‌همین دلیل بسته به قسمتی از مغز که فعالیت غیرطبیعی در آن اتفاق افتاده است، ناهنجاری‌های مختلفی در شخص بروز پیدا می‌کند؛ مثلا گاهی فرد در بعضی از اعضای بدنش مثل دست‌ها یا پاها حرکات ناخواسته احساس می‌کند یا دچار سرگیجه می‌شود؛ در برخی دیگر نیز سطح هوشیاری انسان کم شده و بی‌حرکت می‌ماند یا برعکس کارهایی تکراری را پشت ‌سرهم انجام می‌دهد. دلیل این نوع، می‌تواند جراحت‌های کانونی باشد. در حدود نیمی از افرادی که به تشنج کانونی مبتلا می‌شوند، بررسی سابقه بیماری یا MRI دلیل را مشخص می‌کند.

تشنج کانونی ساده

این نوع تشنج در یک ناحیه مشخص از مغز شروع شده و به سایر نواحی گسترش پیدا نمی‌کند و فرد هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد و از محیط اطراف خود باخبر است. اما علائم آن بسته به ناحیه‌ای از مغز که درگیر است؛ متفاوت می‌باشد. این علائم ممکن است علائم حرکتی مانند انقباضات ناگهانی یا تکان‌های عضلانی در دست، پا یا صورت باشند. حتی می‌تواند علائم حسی مانند تجربه دیدن نورهای روشن، شنیدن صداهای غیر واقعی یا احساسات غیر واقعی در پوست مانند گزگز و بی حسی شامل شود. همچنین می‌تواند با تعریق، تغییر ضربان قلب، احساس تهوع یا تغییر در احساسات و افکار همراه باشد.

تشنج کانونی پیچیده

نوعی از بیماری تشنج کانونی است که در یک ناحیه از مغز رخ می‌دهد، اما بر هوشیاری فرد تاثیر می‌گذارد و فرد ممکن است قادر به پاسخگویی به اطرافیان برای چند ثانیه تا چند دقیقه نباشد. همچنین رفتارهای تکراری و غیر ارادی مانند حرکت دست‌ها، چرخیدن، جویدن، لیسیدن لب‌ها، تهوع، تعریق، سرگیجه، تغییر در احساسات و افکار را تجربه کند.

تشنج عمومی چیست ؟

اگر بیماری تشنج، تمامی بخش‌های مغز را درگیر کند و روی قسمت خاصی از آن متمرکز نباشد، تشنج عمومی نامیده می‌شود. این نوع ممکن است زمینه ارثی داشته باشد، اما ازطرفی تعداد افرادی که دچار نوع عمومی می‌شوند و یکی از افراد خانواده‌شان نیز به این عارضه مبتلاست، کم است. یک آزمایش ژنتیکی می‌تواند این قضیه را روشن کند. اختلال خواب و نوشیدن مقدار زیادی مشروبات الکلی، می‌تواند باعث افزایش تعداد این نوع اختلال و عوارض آن شود؛ به‌ویژه در افرادی که زمینه ارثی و ژنتیکی دارند. تشنج عمومی به چند دسته تقسیم می‌شود:

• تونیک: این نوع، اکثر مواقع باعث ازدست رفتن هوشیاری و اسپاسم عضلانی می‌شود و بازوها، پاها و کمر فرد را درگیر می‌کند.
• آتونیک: نوع ِ آتونیک باعث ازدست رفتن کنترل عضلات می‌شود. به این نوع، قطره‌ای هم می‌گویند و می‌تواند باعث سقوط فرد شود.
• کلونیک: در این نوع، معمولا صورت، گردن و دست‌ها در دو طرف بدن درگیر شده و دچار لرزش‌ها و حرکات پی‌درپی می‌شوند.
• میوکلونیک: در میوکلونیک، معمولا فرد هوشیاری‌اش را ازدست نمی‌دهد، اما با تکان‌های ناگهانی و کوتاه دست‌ها و پاهایش روبه‌رو می‌شود.
• تونیک-کلونیک: شدیدترین و شایع‌ترین نوع این اختلال، تونیک-کلونیک است که با ازدست دادن هوشیاری، اسپاسم عضلانی، گاز گرفتن زبان، ازدست دادن کنترل ادرار و لرزش بدن همراه است و گاهی چندین دقیقه طول می‌کشد.
• ابسنس یا پنهان: بیشتر در کودکان اتفاق می‌افتد و علائمی مثل لرزش چند ثانیه‌ای و خیره شدن به نقطه‌ای خاص دارد و ممکن است 100 بار در روز برای فرد اتفاق بیافتد.

انواع تشنج براساس عوامل پیدایش

نوع دیگر دسته‌بندی این اختلال، براساس عوامل بروز آن انجام می‌شود:

• تحریک‌شده: این نوع، به‌خاطر شرایط مختلفی مثل تب بالا، ترک ناگهانی مشروبات الکلی یا موادمخدر، قند خون پایین و... اتفاق می‌افتد. 25 الی 30 درصد، از این نوع هستند.
• تحریک‌نشده: برای بروز تشنج‌های تحریک‌نشده، عوامل بیرونی وجود ندارد. این نوع، وقتی اتفاق می‌افتد که مغز توانایی این را دارد که خیلی راحت‌تر از مغز سایر افراد، تشنج‌های خودبه‌خودی ایجاد کند. در برخی موارد، فرد هفت روز یا بیشتر پس از وقوع رویداد خاصی (مثل ضربه به سر یا سکته) دچار این نوع اختلال می‌شود.

تفاوت تشنج و صرع چیست؟

نباید صرع را همان تشنج درنظر گرفت. صرع در انگلیسی به آن Epilepsy می‌گویند، با تشنج حرکتی و کاهش هشیاری همراه است. به طور کلی صرع یک بیماری است و تشنج یکی از علائم آن است.

بیشتر بخوانید: بیماری صرع چیست

علائم تشنج چیست؟

بیماری تشنج، نشانه‌ها و علائم زیادی دارد. این علائم به سه دسته تقسیم می‌شوند:

نشانه‌های حسی

اگر بیماری روی بخش‌هایی از مغز تاثیر بگذارد که به بخش‌های حسی مرتبط هستند، علائمی مانند دیدن نورهای روشن، اختلال در دیدن اشیا، شنیدن صداهای ناخواسته، حس کردن بوها و مزه‌های ناخواسته و احساس عجیب روی پوست ایجاد می‌شوند.

نشانه‌های احساسی

گاهی این بیماری می‌تواند باعث بروز احساسات منفی در افراد شود؛ مانند ترس و اضطراب و  گاهی نیز باعث بروز احساسات مثبت مثل لذت و هیجان می‌شود.

نشانه‌های سیستم عصبی خودکار

از بارزترین نشانه‌های تشنج، نشانه‌هایی است که براثر آسیب‌دیدن سیستم عصبی خودکار بروز پیدا می‌کند؛ که عرق کردن، ترشح بیش‌ازحد آب‌دهان و ریزش بزاق از دهان به بیرون، رنگ‌پریدگی یا قرمز شدن پوست، دل‌به‌هم‌خوردگی و احساس باد کردن شکم از جمله آن‌هاست.

علت تشنج چیست؟

حال که دریافتید تشنج چیست و چه علائمی دارد، باید با علل تشنج نیز آشنا شوید. بیماری تشنج علل بسیار مختلفی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• آسیب شدید به سر و مغز
• بیماری‌هایی مثل آلزایمر
• مصرف موادمخدر و نوشیدنی‌های الکلی 
• ترک ناگهانی موادمخدر و نوشیدنی‌های الکلی 
• تب بالا
• بیماری‌های ژنتیکی 
• بیماری‌های متابولیک مثل قند خون بالا یا قند خون پایین 
• مشکلات ساختار مغزی، به‌ویژه ازنوع مادرزادی 
• سکته 
• مسمومیت؛ مثلا با گاز مونواکسیدکربن 
• عفونت؛ براثر ویروس، باکتری، قارچ یا انگل 
• بیماری‌های خودایمنی؛ مثل لوپوس یا ایدز 
• مشکلات مربوط به سلامت روان؛ مثل اختلال تبدیلی 
• تومور مغزی

تشخیص تشنج

این بیماری را پزشکان متخصص مغز و اعصاب و همچنین متخصص تشنج براساس نشانه‌های بیمار و انجام برخی آزمایش‌های خاص تشخیص می‌دهند. این آزمایش‌ها کمک می‌کند تا پزشک تشخیص دهد که مراجعه‌کننده دچار تشنج شده یا نه و اگر شده است، دلیلش چیست. آزمایش‌های ژنتیک هم به این امر کمک می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های تشخیص این بیماری، این است که مشخص شود آیا نقطه‌ای کانونی وجود دارد یا نه؛ یعنی بخش خاصی از مغز که تشنج از آنجا شروع می‌شود. این تشخیص کمک بزرگی به درمان بیمار می‌کند. ازجمله آزمایش‌هایی که برای تشخیص این اختلال از فرد گرفته می‌شود، می‌توان به آزمایش خون، MRI، آزمایش مایع نخاعی، نوار مغز و سی‌تی اسکن اشاره کرد.

پیشگیری از بروز تشنج

اگر بیماری تشنج ازنوع تحریک ‌شونده باشد، با تشخیص علت آن می‌توان با مشورت پزشک به راهکارهایی برای جلوگیری از بروز مکرر حملات دست یافت؛ اما به‌طور کلی مصرف نکردن مشروبات الکلی و موادمخدر، خیره نشدن به نور، خوب خوابیدن، رژیم غذایی مناسب، دوری از استرس و خوردن به‌موقع داروها هم به پیشگیری کمک می‌کند.

راه های درمان تشنج چیست ؟

نوع تحریک شونده این بیماری، معمولا با مصرف برخی داروهای خاص درمان می‌شوند؛ اما در برخی موارد، اگر بیماری قابل‌ درمان نبود، پزشک با تجویز داروها و راهکارهایی از شدت و تعداد بروز حملات می‌کاهد. مواردی مثل صرع که از نوع غیرتحریک شونده هستند، درمان قطعی ندارند و باید با دارو و مراقبت‌های خاص از شدتشان کم کرد.

تشخیص و درمان بیماری تشنج به‌هیچ‌عنوان نباید توسط فردی غیرمتخصص انجام شود؛ چون ممکن است علت بروز آن عارضه‌ای خطرناک باشد. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان نشانه‌های تشنج را دارید، باید هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه کنید. کلینیک مغز و اعصاب در مرکز درمانی پزشک اول با بهترین پزشکان متخصص در این‌زمینه شما را در تشخیص و درمان بیماریتان یاری می‌دهند.

چگونگی کمک به فرد در حال تشنج

هنگام مواجه با شخص بیمار، بسیار مهم است که بتوانید کنترل خود را حفظ کنید و تمام تلاش خود را بکنید تا بیمار کمتر دچار آسیب شود. در ادامه برخی از اقدامات اولیه گفته شده است.

• بیمار را به آرامی روی زمین و در جای مطمئن قرار دهید.
• او را به یک طرف بچرخانید و زیر سر او یک چیز نرم مانند لباس تا شده، بگذارید تا راحت‌تر نفس بکشد.
• وسایل خطرناک و تیز را از اطراف او بردارید.
• اگر لباس، کراوات، عینک دارد و یا یقه لباس بسته است، آن را از بیمار جدا کرده و یقه لباس را باز کنید.
• اگر مدت زمان تشنج بیش از 5 دقیقه شد حتما با اورژانس تماس بگیرید.

تشنج در خواب

شاید برای شما سوال شده باشد، که تشنج در خواب نیز اتفاق می‌افتد یا خیر؟ باید بگوییم احتمال تشنج در خواب برای بزرگسالان و کودکان وجود دارد. حدود 7.5 تا 45 درصد افراد مبتلا به صرع، سابقه تشنج در خواب دارند. در بعضی موارد نیز باعث مرگ فرد شده است.

تشنج در کودکان

تشنج در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که عملکرد عادی سلول‌های مغز موقتا دچار مشکل شوند و این مورد می‌تواند با تب یا بدون تب رخ دهد. خوشبختانه علم پزشکی پیشرفت‌های زیادی در این زمینه داشته است. اما همه کودکان در معرض خطر تشنج قرار دارند و از بین آن‌ها، افرادی که سابقه خانوادگی تشنج یا تجربه ضربه به مغز را دارند، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند.

چه زمانی برای تشنج باید به پزشک مراجعه کرد؟

با بروز اولین نشانه‌های بیماری، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. این عارضه را دست‌ کم نگیرید. باید درباره ویژگی‌ها و علائم بروز آن آگاهی داشته باشید تا اگر برای خودتان یا فرد دیگری رخ داد، بتوانید در لحظه با حفظ خونسردی، به فردی که دچار شده است کمک برسانید یا اینکه خودتان دچار استرس و فشار مضاعف نشوید. اما درهرحال، عاقلانه‌ترین کار این است که هر زمان کوچک‌ترین علائمی از آن در خود یا دیگران مشاهده کردید، به سرعت به مراکز درمانی جهت بررسی دقیق‌تر توسط پزشک مراجعه کنید.

درمان تشنج در کلینیک پزشک اول

همانطور که گفتیم تشخیص و درمان بیماری تشنج به‌طور صددرصدی برعهده پزشک متخصص مغز و اعصاب است. معمولا افراد برای پیدا کردن یک پزشک متخصص مغز و اعصاب خوب و باتجربه با مشکل روبه‌رو هستند. کلینیک پزشک اول این فرصت را دراختیار شما قرار می‌دهد که با بروز اولین نشانه‌های این اختلال، به دکتر تشنج این مجموعه مراجعه کنید و شانس تشخیص درست بیماری و علت آن و نیز درمان را افزایش  دهید.

سخن آخر

در این مطلب درباره اینکه تشنج چیست و چه علائم و علتی دارد، صحبت کردیم؛ اما این نکته مهم را به‌ یاد داشته باشید که اگر یکی از اطرافیانتان برای اولین بار با این بیماری، به‌خصوص تشنجی که حملات حرکتی دارد، مواجه شد، بهتر است خونسردی خود را حفظ کنید، او را به‌آرامی روی زمین بگذارید، به یک طرف بچرخانید و اگر چیزی دور گردنش بسته شده است، آن را شل کنید یا اگر دکمه یقه‌اش بسته است، دکمه را باز کنید تا بتواند خوب نفس بکشد، عینک را از روی صورتش بردارید، وسایل تیز را از اطرافش دور کنید، یک وسیله نرم زیر سرش قرار دهید و بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.

کلینیک پزشک اول