دستگاه عصبی مرکزی که از مغز و نخاع تشکیل شده است، یکی از مهم‌ترین سیستم‌های بدن انسان است و عملکرد سایر اندام‌های بدن نیز تحت کنترل آن است. نخاع که از مغز تا انتهای کمر امتداد دارد، برای انتقال پیام بین مغز و بقیه بدن طراحی شده است.
این عضو بسیار مهم بدن با اینکه توسط سه لایه محافظت می‌شود، اما بازهم به دلایل مختلفی دچار آسیب می‌شود که متاسفانه تغییرات دائمی در برخی عملکردهای بدن را در پی دارد. در این مقاله از سایت پزشک مغز قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آسیب نخاعی چیست؟ پس با ما همراه باشید.
نخاع چیست و چه عملکردی در بدن دارد؟
نخاع یا طناب عصبی، شبیه یک نوار یا ستونی است که از مغز تا قسمت پایین کمر امتداد دارد. این طناب عصبی از سلول‌های عصبی یا نورون تشکیل شده است و توسط استخوان‌های مهره محافظت می‌شود.
31 جفت عصب از ستون فقرات خارج می‌شود که به چهار بخش‌ِ اعصاب نخاعی گردنی، سینه‌ای، کمری و خاجی تقسیم می‌شوند. این اعصاب، مغز را از طریق نخاع به قسمت‌های مشخصی از بدن مرتبط می‌کند. دستگاه‌های حرکتی سیگنال‌هایی عصبی را از مغز برای کنترل حرکت ماهیچه‌ها ارسال می‌کنند و دستگاه‌های حسی سیگنال‌هایی را که مربوط به گرما، سرما، فشار، درد و موقعیت اندام‌ها است از قسمت‌های محتلف بدن به مغز منتقل می‌کنند.
آسیب نخاعی چیست؟
همانطور که در قسمت قبل اشاره کردیم، نخاع برای انتقال پیام بین مغز و سایر اندام‌ها مثل یک نوار یا ستون بین گردن تا قسمت انتهایی کمر کشیده شده است. این طناب عصبی به دلیل اهمیت بالا توسط سه لایه مختلف از جمله استخوان مهره‌ها محافظت می‌شود؛ ولی همچنان به دلایل مختلف ممکن است بخش‌های مختلف آن دچار آسیب شوند که به آن آسیب نخاعی گفته می‌شود. عارضه‌ای که هم در اثر آسیب مستقیم به نخاع و هم آسیب به بافت و استخوان‌های محافظ مثل مهره‌ها که طناب نخاعی را احاطه کرده‌اند، ایجاد می‌شود.
واردشدن هرگونه آسیبی به نخاع باعث ایجاد اختلال در تبادل اطلاعات بین مغز و اندام‌ها می‌شود و به شدت عملکرد حسی_حرکتی اندام‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در واقع در اثر آسیب‌دیدن نخاع ارتباط مغز با اعصاب محیطی قطع می‌شود و در نتیجه برخی عملکردهای بدن برای همیشه یا برای مدتی متوقف می‌شوند. آسیب‌دیدن نخاع با توجه به محل واردشدن آسیب عوارض متفاوتی به دنبال دارد، در ادامه با آسیب نخاعی کمر و گردن بیشتر آشنا می‌شویم.
ضایعه نخاعی کمر چیست؟
ستون فقرات کمری بخش پایینی نخاع است که زیر قسمت سینه‌ای و بالای قسمت خاجی قرار دارد. نخاع کمری دارای پنج مهره است و بیشترین وزن را در ستون فقرات تحمل می‌کند، به همین دلیل دارای مهره‌های بزرگ‌تری نسبت به بخش‌های دیگر است. آسیب به نخاع در این قسمت روی لگن و پاها تاثیر می‌گذارد و منجر به از دست‌دادن عملکرد حسی و حرکتی در این اندام‌ها می‌شود؛ اما بر عملکرد اندام‌های فوقانی بدن تاثیری ندارد.
ضایعه نخاعی گردن چیست؟
بخش گردنی ستون فقرات شامل قسمت بالایی طناب نخاعی است که دارای هفت مهره است. ضایعه نخاعی گردن شدیدترین سطح آسیب نخاعی است؛ زیرا به مغز نزدیک‌تر است و بخش بزرگ‌تری از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر آسیبی در‌این قسمت رخ دهد، عملکرد حسی_حرکتی از شانه به پایین با نقص شدید مواجه می‌شود، به طوریکه توانایی تکلم، تنفس، کنترل ادرار و مدفوع، حرکات دست و پا از دست می‌رود.
سطوح مختلف آسیب طناب نخاعی کدامند؟
آسیب دیدگی نخاع به دلایل متعددی و در قسمت‌های مختلف آن بروز می‌کند، به همین دلیل با طیفی از مشکلات و عوارض ناشی از این آسیب مواجه هستیم. در واقع سطح عملکرد اندام‌ها پس از آسیب طناب نخاعی به اینکه کدام قسمت آن آسیب‌دیده و شدت آسیب، بستگی دارد. بر این اساس اکثر آسیب‌دیدگی‌های نخاع را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
- آسیب کامل نخاع: آسیب کامل نخاع باعث ایجاد اختلال دائمی در عملکرد کل نخاع می‌شود، مثل پاراپلژی و تتراپلژی که نتیجه آسیب کامل نخاعی است. تتراپلژی، به این معنی است که بازوها، دست‌ها، تنه، پاها و اندام‌های لگن تحت تاثیر آسیب نخاعی قرار می‌گیرند و در پاراپلژی نیز تمام یا بخشی از تنه، پاها و اندام‌های لگنی درگیر می‌شوند.
- آسیب ناقص: بخشی از نخاع دچار عارضه می‌شود و سایر قسمت‌ها سالم هستند. در این حالت درجات مختلفی از آسیب وجود دارد و عملکرد حسی_حرکتی اندام‌های بستگی به ناحیه آسیب‌دیده و شدت آسیب دارد.
نشانه های ضایعه نخاعی کدامند؟
هر کسی که ضربه شدیدی به سر یا گردنش وارد شود، مشکوک به آسیب دیدگی نخاع است و باید هر چه سریع‌تر توسط دکتر مغز و اعصاب در کلینیک مغز و اعصاب ارزیابی شود. زیرا زمان بین بروز آسیب و شروع درمان می‌تواند در تعیین شدت عوارض جانبی و بهبودی تاثیرگذار باشد. همچنین آسیب‌دیدگی ستون فقرات همیشه بلافاصله مشخص نمی‌شود و بی‌حسی یا فلج ممکن است به تدریج بروز یابد. علائم و نشانه‌های آسیب نخاعی شامل موارد زیر است و باید تحت هر شرایطی این علائم را جدی بگیرید:
- بیهوشی
- سردرد شدید
- اسپاسم و گرفتگی
- بروز علائم شوک
- مشکل در تعادل و راه‌رفت
- بروز اختلال در سیستم تنفس
- از دست‌دادن کنترل ادرار و مدفوع
- ضعف، ناهماهنگی یا فلج قسمتی از بدن
- احساس درد یا فشار در ناحیه کمر یا گردن
- وضعیت نامناسب یا پیچ‌خوردگی گردن و کمر
- از دست‌دادن حس‌هایی مثل گرما، سرما و لمس
- از دست‌دادن توانایی حرکت‌دادن پاها یا دست‌ها
- احساس گزگز یا بی‌حسی در اندام‌های مختلف مثل پاها
دلایل بروز ضایعه نخاعی کدامند؟
آسیب ستون فقرات می‌تواند ناشی از یک ضربه ناگهانی باشد که باعث شکستگی، دررفتگی یا فشرده‌شدن یک یا چند مهره و آسیب به رباط ها یا دیسک‌های ستون فقرات است. به همین ترتیب نخاع هم دچار آسیب می‌شود و عملکرد نورون‌ها مختل می‌شود. معمولا به دلایل زیر ستون فقرات دچار ضربه و آسیب می‌شود:
- تصادفات خودرو و موتورسیکلت که عامل اصلی آسیب‌های نخاعی هستند.
- سقوط از ارتفاع
- درگیری‌های فیزیکی با شلیک گلوله یا چاقو
- فعالیت‌های ورزشی مانند شیرجه‌زدن در آب‌های کم عمق
- ابتلا به بیماری‌هایی مثل سرطان، روماتیسم مفصلی، پوکی استخوان و التهاب نخاع
آسیب نخاعی چگونه درمان می شود؟
متاسفانه هنوز هیچ راهی برای درمان قطعی آسیب نخاعی وجود ندارد؛ ولی دانشمندان امیدوارند بتوانند از طریق بازسازی سلول‌های عصبی یا بهبود عملکرد اعصاب باقی‌مانده پس از آسیب، این عارضه را درمان کنند. همچنین پزشکان با روش‌های مختلفی بر پیشگیری از آسیب بیشتر و توانمندسازی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی تمرکز می‌کنند.
پس از بروز این عارضه، پرسنل اورژانس ابتدا با استفاده از تجهیزات مخصوص وضعیت سر و گردن را ثابت و سپس مصدوم را به بیمارستان منتقل می‌کنند. پس از تثبیت وضعیت اولیه بیمار در بیمارستان سایر مداخلات درمانی آغاز می‌شوند که این روش‌ها را در ادامه توضیح می‌دهیم.
درمان ضایعه نخاعی با عمل جراحی
معمولا پس از تثبیت شرایط اولیه بیمار برای برداشتن قطعات استخوان، اجسام خارجی، ترمیم پارگی دیسک یا مهره‌های شکسته‌شده که بر ستون فقرات فشار می‌آورند، عمل جراحی انجام می‌شود. جراحی همچنین برای تثبیت ستون فقرات هم انجام می‌شود.
دارو درمانی آسیب نخاعی
دارودرمانی تاثیری در ترمیم آسیب نخاعی ندارد؛ ولی برای کنترل شرایط زیر که ناشی از این آسیب هستند، استفاده می‌شود:
- کنترل درد و اسپاسم عضلانی
- کاهش تورم و التهاب
- پیشگیری از عفونت، لخته‌شدن خون و افزایش فشار خون
درمان ضایعه نخاعی با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی و تمرینات توانبخشی زمانی شروع می‌شود که بیمار در مراحل اولیه بهبودی است. فیزیوتراپیست‌ها برای درمان بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی تلاش می‌کنند که عملکرد ماهیچه‌ها حفظ و تقویت شود. سپس برای توانمندسازی و بهبود مهارت‌های حرکتی راه‌های سازگاری با شرایط جدید و نحوه انجام وظایف روزانه را به بیماران آموزش می‌دهند.
چگونه از آسیب دیدگی نخاع جلوگیری کنیم؟
رعایت نکات زیر می‌تواند خطر بروز آسیب‌های ستون فقرات را کاهش دهد:
- در اتومبیل کمربند ایمنی خود را ببندید و مطمئن شوید که کودکان هم کمربند ایمنی ببندند یا از صندلی کودک استفاده کنید.
- برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از باز‌شدن کیسه هوا کودکان زیر 12 سال در صندلی عقب سوار شوند.
- قبل از غواصی عمق آب را بررسی کنید و داخل استخری با عمق کمتر از 3.7 متر شیرجه نزنید.
- هنگام انجام ورزش اقدامات محافظتی را انجام دهید و از وسایل ایمنی استفاده کنید.
- پس از مصرف زیاد مشروبات الکلی یا موادمخدر از رانندگی‌کردن خودداری کنید.
- در صحنه تصادف و… احتمال دارد مصدوم دچار آسیب نخاع شده باشد، اگر تخصص کافی ندارید، بهتر است مداخله نکنید. زیرا در صورت مداخله اشتباه ممکن است آسیب شدیدتری رخ دهد. فقط کافی است مصدوم را ثابت نگه دارید و با 115 تماس بگیرید.
جمع‌بندی
یکی از شایع‌ترین بیماری های مغز و اعصاب، آسیب نخاعی است که در این مقاله تلاش کردیم شما را با آن آشنا کنیم. آسیب به نخاع در اثر ضربه به ستون فقرات ایجاد می‌شود و منجر به آسیب‌دیدن نورون‌ها و قطع ارتباط مغز با اندام‌های بدن می‌شود. انواع مختلفی از آسیب‌های نخاعی وجود دارد و شایع‌ترین علل این عارضه تصادفات، سقوط، درگیری فیزیکی و آسیب‌های ورزشی است. درمان قطعی نخاع هنوز امکان‌پذیر نیست ولی درما‌ن‌های توانبخشی به بسیاری از افراد کمک می‌کند که برخی عملکردهای قبلی خود را مجددا به دست بیاورند.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید