درد عصب سه قلو چیست و چگونه درمان می شود؟

درد عصب سه قلو، یک درد ناگهانی و شدید در صورت است که اغلب به عنوان تیرکشیدن شدید یا درد شوک‌آور در فک، دندان یا لثه توصیف می‌شود. این درد به صورت حملات کوتاه و ناگهانی رخ می‌دهد و بین چند ثانیه تا دو دقیقه طول می‌کشد؛ حملات به همان اندازه که ناگهانی شروع می‌شوند، ناگهانی نیز متوقف می‌شوند. در اغلب موارد درد تنها در یک طرف صورت و در بخش پایینی آن احساس می‌شود؛‌ اما گاهی نیز هر دو طرف صورت درگیر می‌شوند. درد ممکن است به طور منظم طی روزها تا ماه‌ها در یک زمان مشخص تجربه شود ولی در موارد شدید، چندین بار در روز نیز گزارش شده است.

این درد می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد مبتلا تأثیر بگذارد و مشکلاتی مانند کاهش وزن، انزوا و افسردگی به همراه داشته باشد. در این مطلب از پزشک مغز به طور مفصل توضیح می‌دهیم که درد عصب سه قلو چیست و علل و نحوه‌ درمان آن را بررسی خواهیم کرد.

عصب سه قلو کجاست

عصب سه‌قلو یا عصب تری‌ژمینال (Trigeminal Nerve) یکی از مهم‌ترین اعصاب مغزی و پنجمین عصب از ۱۲ عصب جمجمه‌ای است که نقش اصلی آن انتقال حس از نواحی مختلف صورت و همچنین کنترل برخی از عضلات فک برای جویدن است. این عصب از ساقه مغز و به‌طور مشخص از ناحیه پل مغزی (پونز) خارج می‌شود و به‌دلیل اینکه پس از خروج به سه شاخه‌ی اصلی تقسیم می‌شود، به آن "سه‌قلو" گفته می‌شود. شاخه اول آن، شاخه چشمی (V1) است که حس ناحیه پیشانی، چشم و بینی را تأمین می‌کند؛ شاخه دوم، شاخه فکی (V2) است که حس گونه، دندان‌های فک بالا و لب بالا را منتقل می‌کند؛ و شاخه سوم، شاخه فک پایین (V3) است که علاوه بر وظایف حسی در فک پایین و زبان، کنترل عضلات مربوط به جویدن را نیز بر عهده دارد. عملکرد این عصب ترکیبی از عملکردهای حسی و حرکتی است و نقش مهمی در احساس درد، لمس و فشار در صورت دارد. درگیری یا آسیب به این عصب می‌تواند منجر به اختلالاتی مانند نورالژی عصب سه‌قلو شود که با درد شدید و ناگهانی در نواحی مختلف صورت همراه است.

علت درد عصب سه قلو چیست؟

نورالژی عصب سه قلو صورت معمولا در اثر فشرده‌شدن این عصب اتفاق می‌افتد. عصب سه قلو یکی از اعصاب درون جمجمه است که مسئولیت انتقال احساس درد و لمس را از صورت، دندان‌ها و دهان به مغز برعهده دارد. سه نوع اصلی نورالژی سه قلو وجود دارد که عبارت‌اند از:

• نورالژی کلاسیک که در اثر فشار روی عصب سه قلو نزدیک محل ورود آن به ساقه مغز ایجاد می‌شود. در اغلب موارد این فشار به دلیل فشرده‎ شدن عصب، توسط شریان کناری آن است. ممکن است در برخی افراد این فشار، لایه بیرونی محافظ عصب را از بین ببرد و باعث شود سیگنال‌های درد در طول عصب منتقل شوند.
• نورالژی ثانویه که به دلیل بیماری‌های پزشکی مانند بیماری ام‌ اس، تومور مغزی، کیست‌های مغزی، ناهنجاری شریانی، آسیب صورت یا آسیب‌های ناشی از جراحی‌های دندان و .... ایجاد می‌شود.
• نورالژی مینال ایدیوپاتیک که مربوط به علت‌های ناشناخته فشردگی رگ خونی کنار عصب است.

علائم نورالوژی عصب سه قلو کدامند؟

همان‌طور که در بالا توضیح دادیم، علامت اصلی التهاب نورالژی سه قلو حملات ناگهانی درد شدید و تیز صورت است که از چند ثانیه تا حدود ۲ دقیقه طول می‌کشد. ممکن است حملاتی که رخ می‎‌دهد شدت بالایی داشته باشد و بیمار در زمان وقوع آن نتواند کاری انجام دهد. درد می‌تواند در دندان‌ها، فک پایین، فک بالا یا گونه باشد. به ندرت پیشانی یا چشم نیز درگیر می‌شود. پس از کاهش درد شدید اولیه، بیمار ممکن است همچنان کمی درد یا احساس سوزش داشته باشد.

صحبت کردن، خندیدن، جویدن غذا، مسواک زدن یا شستن صورت، اصلاح یا آرایش کردن، نسیم خنک و ... می‌تواند محرک شروع درد باشند. البته در مواردی نیز درد خود به خود و بدون هیچ محرکی آغاز می‌شود.

درد عصب سه قلو چگونه تشخیص داده می‌ شود؟ 

از آنجایی که درد ناشی از نورالژی سه قلو اغلب در فک، دندان یا لثه احساس می‌شود، بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری قبل از مراجعه به پزشک متخصص به دندانپزشک مراجعه می‌کنند. دندانپزشک از شما در مورد علائم می‌پرسد و برای بررسی درد صورت، از عکس اشعه ایکس کمک می‌گیرد. آنها به دنبال علل شایع درد صورت، مانند عفونت یا ترک‌خوردگی دندان خواهند بود.
نورالژی سه قلو اغلب توسط دندانپزشک تشخیص داده می‌شود، اما اگر به دندانپزشک مراجعه کرده‌اید و آنها نتوانستند دلیل واضحی برای درد شما پیدا کنند، باید به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کنید.

متأسفانه آزمایش خاصی برای تشخیص نورالژی سه قلو وجود ندارد، و تشخیص معمولاً بر اساس علائم و توصیف درد شما انجام می‌شود. پزشک مغز و اعصاب از شما سوالاتی در مورد علائم می‌پرسد، مانند:

• حملات درد چند بار اتفاق می‌افتد؟
• هر حمله چقدر طول می‌کشد؟
• کدام نواحی از صورت شما تحت تاثیر قرار گرفته است؟

بخش مهمی از تشخیص نورالژی عصب تری ژمینال، رد سایر علل درد است. پزشک سایر علل احتمالی درد مانند مشکلات فک و دندان، سر درد خوشه‌ای، نورالژی پس از تبخال و ... را در نظر می‌گیرد و همچنین ممکن است سر و فک شما را معاینه کند و یا  تصویر برداری MRI پیشنهاد دهد.

بیشتر بخوانید: انواع فرکانس امواج مغزی

روش‌ های درمان درد عصب سه قلو 

گزینه‌های درمانی برای بیماران مبتلا به درد عصب سه قلو صورت به عوامل مختلفی از جمله سن، سلامت عمومی، شدت بیماری و علت زمینه‌ای بستگی دارد. معمولا پس از گفتگوی کامل با بیمار و دریافت نظر دکتر متخصص درد در مورد راه‌های درمان تصمیم‌گیری می‌شود. گزینه‌های درمانی این بیماری را در ادامه بیان کرده‌ایم.

دارودرمانی بیماری درد عصب سه قلو 

درمان خط اول برای بیماران مبتلا به التهاب عصب سه قلو کلاسیک و ایدیوپاتیک، درمان دارویی است. از آنجایی که مسکن در درمان این بیماری هیچ نقشی ندارد، برای درمان از داروهایی کمک گرفته می‌شود که به بیماران مبتلا به تشنج و صرع نیز داده می‌شود. رایج‌ترین داروی مورد استفاده، داروی ضد تشنج کاربامازپین است که معمولاً با دوز کم شروع می‌شود و به تدریج دوز آن افزایش می‌یابد تا زمانی که درد را کنترل کند. این دارو، درد را برای اکثر افراد در مراحل اولیه بیماری کنترل می‌کند. با این حال، در برخی از بیماران، اثر کاربامازپین به مرور زمان کاهش می‌یابد. عوارض جانبی احتمالی کاربامازپین شامل خواب‌آلودگی، سرگیجه، دوبینی و حالت تهوع است.

اکسکاربازپین یک داروی جدیدتر است و به طور فزاینده‌ای به عنوان درمان اصلی بیمارانی استفاده می‌شود که به کاربامازپین پاسخ نمی‌دهند یا نمی‌توانند آن را تحمل کنند. عوارض جانبی احتمالی آن شامل دوبینی و سرگیجه است. باکلوفن یک شل‌کننده عضلانی است که می‌تواند برای درمان درد عصب سه‌ قلو استفاده شود. سایر داروها لاموتریژین، فنی توئین، گاباپنتین، کلونازپام و والپروئیک اسید است.

در برخی مطالعات مشخص شده است که تزریق بوتاکس نیز می‌تواند به کاهش درد در بیماران کمک کند. با این حال این روش هنوز در مرحله تحقیقات مقدماتی است. بیماران مبتلا به نورالژی ثانویه نیز می‌توانند به خوبی به درمان دارویی پاسخ دهند. با این حال، درمان اصلی آن‌ها شامل درمان ضایعه یا بیماری زمینه‌ای است.

جراحی نورالژی عصب سه قلو

اگر دارو به اندازه کافی علائم را کنترل نکند یا عوارض جانبی دردسازی در پی داشته باشد، متخصص در مورد گزینه‌های جراحی پیشنهاد خود را مطرح می‌کند. چندین نوع جراحی برای درمان نورالژی سه قلو در دسترس است که متخصص بر اساس شرایط شما یکی از آن‌ها را پیشنهاد خواهد داد. این گزینه‌ها عبارت‌اند از:

• جراحی عروق ریز: اگر بیماری شما در اثر فشار وریدی باشد، جراح با جابه‌جایی یا از بین بردن رگ‌های ریز عروقی، به رفع فشار کمک می‌کند. این روش در اکثر موارد درمان قطعی محسوب می‌شود ولی در برخی موارد امکان بازگشت درد وجود دارد.
• چاقوی گاما: در این روش جراحی، امواج متمرکز گاما به سمت ریشه عصب سه قلو تابانده می‌شوند. در روش جراحی گاما، درد به صورت تدریجی و طی یک ماه از بین می‌رود. در صورت عود مجدد، می‌توان دوباره از همین روش استفاده کرد.
• ریزوتومی: در این جراحی فیبرهای عصبی از بین می‌رود. ریزوتومی انواع مختلفی دارد که بسته به نظر پزشک انتخاب می‌شود.

درمان خانگی درد عصب سه قلو

روش‌های زیر به کنترل و تسکین درد در منزل کمک خواهد کرد:

• کمپرس گرم یا سرد: استفاده از کمپرس گرم روی محل درد یا گرفتن دوش آب گرم می‌تواند به کاهش درد کمک کند. شاید بدن شما به سرما واکنش بهتری داشته باشد؛ اگر کمپرس گرم کمک نکرد، می‌توانید دوش آب سرد یا کمپرس سرد را امتحان کنید.
• اعمال فشار: اعمال فشار روی ناحیه دردناک به کاهش علائم ناراحت‌کننده نورالژی سه قلو کمک می‌کند.
• مصرف سبزیجات: سبزیجاتی مانند ریحان و نعنای فلفلی به عنوان تنظیم‌کننده استرس عمل می‌کنند و می‌توانند درد عصبی را کاهش دهند. حتی آب‌نبات نعنایی نیز می‌تواند اثر مشابهی داشته باشد. روغن زنجبیل نیز دارای خاصیت ضدالتهابی قوی است و مصرف آن به تسکین درد کمک می‌کند.
• مراقبه: مدیتیشن درد را فورا کاهش نمی‌دهد اما کمک می‌کند ذهن به حالتی فراتر از درد برسد. هنر تمرکز حواس می‌تواند به شما کمک کند ذهن خود را از تمرکز روی درد دور کنید.
• یوگا: یوگا نیز مانند مراقبه به تمرکز ذهن کمک می‌کند. تکنیک‌های آرامش‌بخش یوگا به تسکین درد کمک خواهد کرد. تنفس عمیق و سایر تکنیک‌ها، سرعت ذهن را کاهش می‌دهد و در نتیجه سرعت درد نیز کاهش خواهد یافت.

راه های پیشگیری از نورالژی عصب سه قلو

همان‌طور که توضیح دادیم دردهای نورالژی سه قلو به صورت ناگهانی شروع می‌شود، در نتیجه نمی‌توان یک راه پیشگیری موثر معرفی کرد. اما اگر شما سابقه این دردها را دارید، اجتناب از برخی محرک‌هایی که در بالا معرفی شد، به کنترل و پیشگیری از این دردها کمک خواهد کرد.

سخن پایانی

در این مقاله از پزشک مغز در مورد درد عصب سه قلو صورت صحبت کردیم. دردی که اکثرا در یک طرف صورت و در قسمت فک و لثه تجربه می‌شوند، ناشی از تحت فشار قرارگرفتن عصب سه قلو در بخش ساقه مغز است. این فشار ممکن است به دلیل فشار عروق ریز مغزی یا وجود بیماری‌های دیگر ایجاد شود. راه‌های درمان از درمان دارویی تا جراحی متفاوت است و بسته به شرایط بیمار پیشنهاد می‌شود. استفاده از کمپرس گرم یا سرد، فشاردادن محل درد و کمک گرفتن از یوگا و مدیتیشن از راه‌های درمان خانگی این عارضه است که به تسکین درد در بیماران کمک خواهد کرد.