عوارض بی خوابی بر مغز؛ تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت

خواب نقش مؤثری را در توانایی و عملکرد روزانه ما دارد، اما بااین‌حال بی‌خوابی شایع‌ترین نوع اختلال خواب در بزرگسالان است و بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۳۳٪ از بزرگسالان با بی‌خوابی مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. باتوجه‌به اینکه بی‌خوابی و نداشتن خواب ناکافی می‌تواند سلامت بدن و روان افراد را به خطر بیندازد و زمینه بسیاری از بیماری‌ها را فراهم کند ازاین‌روی در این مقاله تصمیم گرفته شده در کنار تعریف بی‌خوابی و معیار تشخیص بی‌خوابی مهم‌ترین عوارض بی خوابی بر مغز را نیز بررسی کنیم.

منظور از کم خوابی یا بی خوابی چیست

اختلال خواب یا کم خوابی زمانی رخ می‌دهد که شخص به‌اندازه کافی نمی‌خوابد یا خواب خوب و با کیفیتی ندارد. این عارضه زمانی که برای مدت طولانی اتفاق بیفتد، می‌تواند علائم بسیار مخربی نظیر نوسانات خلقی، استرس مزمن، افسردگی و... را برای فرد ایجاد کند. به‌طورکلی نخستین گام برای درمان بی‌خوابی شناخت و ریشه‌یابی علت بی خوابی است. اگرچه که نگرانی و استرس با زندگی اغلب مردم جهان عجین شده و این موضوع می‌تواند رابطه مستقیمی با بروز اختلالات مرتبط با خواب داشته باشد، اما به‌طورکلی آشنایی با علت و دلایل بی‌خوابی می‌تواند موجب بهبود روند درمان این عارضه شود. خوشبختانه بی‌خوابی یک عارضه قابل درمان است و با اقدام به‌موقع می‌توان آن را در مدت کوتاهی کنترل کرد.

معیار تشخیص و علائم بی خوابی

اگر فردی حداقل ۳ شب در هفته در به خواب رفتن مشکل داشته باشد یا در طول خواب چندین بار بیدار شود، ممکن است با اختلالات خواب مواجه باشد. در صورتی که این وضعیت ادامه یابد، فرد علائم و عوارض بی‌ خوابی بر مغز و بدن را تجربه خواهد کرد. اگر بی‌خوابی بیش از ۳ ماه ادامه یابد، فرد به بی‌خوابی مزمن مبتلا شده و لازم است در اسرع‌وقت برای درمان به کلینیک خواب یا مطب متخصص مراجعه کند.

عوارض بی خوابی بر مغز

 اگرچه که گاهی اوقات خواب شبانه می‌تواند در اثر تماشای سریال موردعلاقه، مطالعه کتاب، استرس‌های خفیف مختل شود؛ اما به‌طورکلی شب زنده داری‌های گاه‌به‌گاه خیلی مضر نیستند؛ چراکه این وقایع می‌تواند در طول زندگی هر شخصی رخ دهد. اما نکته مهمی که در این میان وجود دارد عوارض بی خوابی بر مغز که می‌تواند به‌صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت در شخص بروز کند، به همین دلیل آشنایی با علت و درک عوارض بی خوابی بر مغز از گام‌های مهم برای درمان است و مشاوره با دکتر اختلالات خواب می‌تواند روند درمان را سریع‌تر و موثرتر کند. 

بی‌خوابی کوتاه‌مدت

 بی‌خوابی موقت و خستگی می‌تواند سطح استرس را افزایش دهد. ضمن اینکه کمبود خواب کوتاه‌مدت زمینه چالش‌های حافظه و یادگیری، پریشانی عاطفی، افزایش تولید هورمون‌های استرس، تحریک‌پذیری و سایر تغییرات خلقی را در فرد ایجاد می‌کند. ضمن اینکه بی‌خوابی موقت می‌تواند فرد را مستعد رفتار تکانشی، پرخاشگری و بی‌قراری‌های مداوم کند.

بی‌خوابی بلندمدت

 بی‌خوابی در درازمدت، بدن را با مشکلات جدی مواجه می‌کند و می‌تواند روی حافظه کاری، واکنش‌پذیری آمیگدال و... تأثیر منفی بگذارد. عدم توانایی یادگیری و تصمیم‌گیری از دیگر عوارض بی خوابی بر مغز در طولانی‌مدت هستند. همچنین افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تخریبی مانند بیماری آلزایمر، پارکینسون و همچنین اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب از دیگر عوارض بی خوابی بلندمدت هستند که می‌تواند عملکرد مغز را با اختلال جدی مواجه کنند.

عوارض کم خوابی در کودکان

کم‌خوابی در کودکان عوارض جدی دارد، زیرا می‌تواند بر رشد مغز، یادگیری، بروز احساسات، وزن، اختلالات رشد و افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی تأثیر بگذارد. ممکن است این پرسش مطرح شود که چند ساعت خواب کافی است؟ میزان نیاز به خواب با افزایش سن تغییر می‌کند و به‌طور کلی، مقادیر توصیه شده به شرح زیر است:

1. نوزادان (۴ تا ۱۲ ماه): ۱۲ تا ۱۶ ساعت
2.  کودکان نوپا (۱ تا ۲ سال): ۱۱ تا ۱۴ ساعت
3. کودکان پیش‌دبستانی (۳ تا ۵ سال): ۱۰ تا ۱۳ ساعت
4.  کودکان مدرسه‌ای (۶ تا ۱۲ سال): ۹ تا ۱۲ ساعت
5. نوجوانان (۱۳ تا ۱۸ سال): ۸ تا ۱۰ ساعت

راهکارهایی برای بهبود خواب

 ازآنجایی‌که اختلالات خواب به علت عوامل مختلفی نظیر استرس کاری، مسئولیت‌های خانوادگی، ازدست‌دادن یک عزیز و... رخ می‌دهد، برای کنترل و درمان آن باید چاره‌ اندیشید زیرا عوارض بی خوابی بر مغز و بدن پس از مدتی کاملاً مشهود می‌شوند و می‌توانند در درازمدت زندگی او را تحت شعاع قرار دهند، بنابراین در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای بهبود خواب معرفی می‌شوند.

1.  دوش آب گرم قبل از خواب
2.  شنا و آب‌درمانی در طول هفته
3. پیروی از یک برنامه مشخص برای خواب
4.  عدم مصرف کافئین و نیکوتین چند ساعت قبل از خواب
5. محدودکردن چرت روزانه
6. فراهم‌کردن یک محیط تاریک، خنک و آرام برای خواب
7.  افزایش فعالیت بدنی
8.  کنترل استرس و نگرانی‌ها
9.  مصرف دم‌نوش‌های آرامش‌بخش

 سخن پایانی

خواب کافی و باکیفیت توجه و تمرکز را تقویت می‌کند که برای یادگیری و تصمیم‌گیری ضروری است. خواب مناسب از حافظه، حل مسئله، خلاقیت، پردازش عاطفی و قضاوت پشتیبانی می‌کند. در طول یک خواب شبانه، فرد مراحل خواب NREM و REM را هر ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه تجربه می‌کند که مغز و بدن در هر مرحله تغییرات متمایزی را پشت سر می‌گذارند.

در این فرآیند، هورمون‌ها و نوروترنسمیترهایی مانند ملاتونین و کورتیزول برای هماهنگی استراحت و ترمیم عملکرد بدن نقش دارند. هرگونه اختلال خواب می‌تواند تأثیرات منفی بر بدن داشته باشد و عوارض بی خوابی بر مغز به‌ویژه باعث کاهش توانایی یادگیری، تغییرات خلقی، افزایش استرس و کاهش قدرت تفکر می‌شود. بی‌خوابی مزمن همچنین می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل، دیابت، برخی سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.