علت اختلال پرخوابی و درمان آن

اختلال پرخوابی حالتی است که فرد با وجود خواب کافی در شب، همچنان در طول روز دچار خواب‌آلودگی شدید و نیاز مداوم به چرت زدن می‌شود. این وضعیت معمولاً به‌دلیل بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، اختلالات تنفسی در خواب، افسردگی یا کمبود ویتامین‌ها ایجاد می‌شود. سبک زندگی ناسالم، مصرف برخی داروها و نوسانات هورمونی نیز از دیگر عوامل مؤثر هستند .در این مقاله، به بررسی علل پرخوابی، نشانه‌ها، تأثیر عوامل جسمی و روانی و روش‌های تشخیص و درمان این اختلال می‌پردازیم. تا انتها همراه ما باشید.

اختلال پرخوابی چیست

اختلال پرخوابی یا خواب زیاد، یکی از انواع اختلال خواب به شمار می‏رود که با احساس خستگی شدید و خواب‌آلودگی مفرط در طول روز همراه است؛ حتی زمانی که فرد شب قبل خواب کافی داشته باشد. در این حالت، خواب شبانه ممکن است بیش از ۹ ساعت طول بکشد، اما همچنان فرد بعد از بیدار شدن احساس گیجی، سنگینی و بی‌انرژی بودن دارد. افراد مبتلا به اغلب نیاز دارند در طول روز چندین بار چرت بزنند و حتی با این چرت‌ها نیز احساس بهبودی نمی‌کنند.

 پرخوابی بر تمرکز، عملکرد شغلی، تحصیلی و کیفیت روابط فرد تأثیر منفی می‎گذارد. این اختلال در دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شود، از جمله پرخوابی ایدیوپاتیک که علت مشخصی ندارد، یا پرخوابی ثانویه که در اثر بیماری‌هایی مانند افسردگی، کم‌کاری تیروئید یا اختلالات تنفسی هنگام خواب ایجاد می‌شود.

برخی افراد به دنبال پاسخ این سوال هستند که خواب مفید چند ساعت است؟ به طور کل خواب مفید برای بزرگسالان به‌طور میانگین بین ۷ تا ۹ ساعت در شبانه‌روز توصیه می‌شود و خواب کمتر یا بیشتر از این بازه اغلب بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیر منفی می‎گذارد.

علائم پرخوابی چیست

افرادی که به پرخوابی دچار هستند معمولاً علائم مشابهی را تجربه می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها خواب‌آلودگی شدید در طول روز است، حتی اگر شب قبل به‌قدر کافی خوابیده باشند. این افراد اغلب با وجود خواب طولانی، باز هم با احساس خستگی از خواب بیدار می‌شوند. بیدار شدن برای آن‌ها دشوار است و اغلب پس از بیداری کامل نیز مدتی طول می‎کشد تا هوشیاری کامل پیدا کنند. همچنین برخی از آن‌ها در طول روز چندین بار چرت می‌زنند، اما این چرت‌ها معمولاً باعث بهبود وضعیتشان نمی‌شود. احساس سنگینی در سر، کاهش تمرکز، تحریک‌پذیری، کندی حرکات، سردردهای صبحگاهی و حتی افسردگی نیز از دیگر علائم پرخوابی هستند. علاوه بر این، برخی افراد دچار مشکلاتی مانند خواب‌پریشی یا احساس گیجی پس از بیداری می‌شوند.

چه عواملی باعث پرخوابی می شود؟

در پاسخ به این سوال که علت پر خوابی چیست؟ باید گفت این مشکل معمولاً به دلایلی مانند اختلالات مغزی، سبک زندگی ناسالم یا بیماری‌های زمینه‌ای بروز پیدا می‌کند. عواملی مانند کم‌کاری تیروئید، افسردگی، اختلالات تنفسی در خواب و کمبود برخی ویتامین‌ها نقش مهمی در ایجاد پرخوابی دارند. در ادامه آنها را بررسی می‎کنیم.

 علت پرخوابی در زنان

پزشکان و پژوهشگران اغلب علت پرخوابی و بی حالی در زنان را دلایلی از جمله مشکلات هورمونی، روانی یا فیزیولوژیکی می‌دانند که بیشتر از مردان دچار آن می‎شوند. یکی از عوامل مؤثر در زنان، نوسانات هورمونی مربوط به چرخه قاعدگی، بارداری یا یائسگی است که الگوی خواب را تغییر داده و باعث خواب‌آلودگی بیش از حد می‎شود. همچنین احتمال ابتلا به کم‌کاری تیروئید در زنان بالاتر است که این اختلال مستقیماً با خواب زیاد مرتبط است. از سوی دیگر، شیوع بالاتر افسردگی در زنان نسبت به مردان نیز یکی از دلایل شایع پرخوابی در این گروه به شمار می‌رود. برخی زنان نیز به دلیل مسئولیت‌های روزمره، استرس‌های خانوادگی یا کاری دچار اختلال در خواب شبانه می‎‌شوند و همین موضوع موجب خواب طولانی یا احساس خستگی در روز بعد می‌شود.

علت پرخوابی در مردان

در مردان هم علت پرخوابی و بی‎ حالی اغلب با اختلالات فیزیکی و سبک زندگی مرتبط است. یکی از دلایل رایج در این گروه، آپنه خواب انسدادی است؛ اختلالی که باعث قطع موقت تنفس در خواب شده و خواب باکیفیت را مختل می‌کند. این وضعیت اغلب در مردان دارای اضافه‌وزن یا گردن پهن دیده می‌شود. همچنین مصرف سیگار، الکل و داروهای خواب‌آور نیز خواب طبیعی را تحت تأثیر قرار داده و فرد را دچار خواب‌آلودگی روزانه می‎کند.

از طرفی، بعضی مشاغل که نیاز به کار در شیفت‌های شبانه دارند، مانند رانندگی یا کار در کارخانه‌ها، نیز چرخه خواب مردان را دچار اختلال کرده و زمینه‌ساز پرخوابی می‌‎شوند. علاوه بر این، مردانی که به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون یا اختلالات عصبی مبتلا هستند نیز ممکن است درگیر خواب زیاد شوند. در مواردی هم پرخوابی به دلایل روانی مانند افسردگی پنهان در مردان بروز پیدا می‌کند.

علت خواب زیاد در کودکان

خواب زیاد در کودکان دلایل متنوعی دارد که اغلب با رشد طبیعی یا نیازهای بدنی آن‌ها مرتبط است، اما گاهی نشانه‌ای از اختلال است. در دوران نوزادی و خردسالی، نیاز به خواب زیاد امری طبیعی تلقی می‎‌شود، اما اگر این الگو به‌صورت مداوم در سنین بالاتر ادامه یابد، باید بررسی شود. همچنین کم‌خونی، کمبود ویتامین D یا  B12، کم‌کاری تیروئید و بیماری‌های عصبی از علل پرخوابی در کودکان به شمار می‎‌رود. افزون بر این، مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب نیز در برخی از کودکان خود را با خواب بیش‌ازحد نشان می‌دهد. دقت داشته باشید که خواب زیاد در کودکان در صورتی که همراه با کاهش انرژی، بی‌میلی به بازی یا تغییر در رفتار باشد، نیازمند مراجعه به کلینیک خواب و پزشک متخصص این حوزه است.

آیا افسردگی باعث پرخوابی می شود

افسردگی یکی از مهم‌ترین عوامل روان‌شناختی در بروز پرخوابی به شمار می‌رود. برخی افراد در حالت افسردگی، بر خلاف تصور رایج که بی‌خوابی را نشانه می‌داند، دچار خواب زیاد می‌شوند. این نوع افسردگی که با خواب‌آلودگی شدید همراه است، به افسردگی آتیپیک یا غیرمعمول معروف است. افراد در این حالت تمایل دارند بیشتر ساعات روز را در رختخواب بمانند و بیدار شدن برایشان دشوار است. خواب طولانی در آن‌ها معمولاً با احساس بی‌انرژی بودن، بی‌انگیزگی و کاهش عملکرد ذهنی همراه است. این پرخوابی ناشی از اختلال در تنظیم هورمون‌ها و مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین و دوپامین است. گاهی پرخوابی به‌عنوان راهی برای فرار از واقعیت‌های تلخ یا استرس‌های محیطی در افراد افسرده بروز می‌کند.

 پرخوابی نشانه کمبود کدام ویتامین است

خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در برخی موارد به کمبود ویتامین‌های خاصی در بدن مربوط می‌شود. مهم‌ترین ویتامین‌هایی که با پرخوابی در ارتباط هستند، ویتامین D و ویتامین B12 هستند. کمبود ویتامین D با کاهش سطح انرژی، خستگی مزمن و حتی اختلالات خلقی همراه است که فرد را وادار به خواب طولانی می‌‎کند. ویتامین B12 نیز نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز و عملکرد مغز دارد و کمبود آن موجب خستگی، ضعف عضلانی و خواب‌آلودگی مفرط می‌شود. علاوه بر این، کمبود آهن و اسید فولیک نیز منجر به کم‌خونی و در نتیجه نیاز بیشتر به خواب می‎‌شود.

تشخیص اختلال هایپرسومنیا

برای شناسایی دقیق اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا، نخست باید شرح‌حال کاملی از الگوی خواب و بیداری فرد در شبانه‌روز تهیه شود. پزشک با استفاده از پرسش‌نامه‌هایی مانند مقیاس خواب‌آلودگی اپورث، میزان خواب‌آلودگی روزانه را ارزیابی می‌کند. در صورت نیاز، آزمایش‌های تخصصی‌تری مانند تست خواب یا تست تأخیر خواب چندگانه انجام می‌شود که به بررسی مراحل مختلف خواب و ارزیابی ورود به مرحله خواب REM کمک می‌کند.

گاهی برای رد سایر اختلالات مانند آپنه خواب یا نارکولپسی، بررسی‌های بیشتری لازم است. همچنین آزمایش‌هایی برای ارزیابی عملکرد تیروئید، سطح ویتامین‌ها و بررسی اختلالات عصبی نیز انجام می‌شود. هدف از این روند تشخیصی، تمایز میان پرخوابی اولیه و ثانویه و یافتن علت اصلی اختلال است تا درمانی دقیق و هدفمند آغاز شود و از مصرف نادرست داروها جلوگیری گردد.

 پیشگیری از هایپرسومنیا یا خواب زیاد

پیشگیری از هایپرسومنیا یا پرخوابی نیازمند رعایت سبک زندگی سالم و تنظیم دقیق الگوی خواب است. داشتن ساعت خواب و بیداری منظم در طول هفته، حتی در روزهای تعطیل، به بدن کمک می‌کند تا ریتم شبانه‌روزی خود را حفظ کند. به علاوه، اجتناب از مصرف کافئین، مواد محرک یا غذاهای سنگین پیش از خواب نیز اهمیت زیادی دارد.  همچنین استفاده بیش‌ازحد از تلفن همراه و وسایل الکترونیکی پیش از خواب موجب تحریک مغز و کاهش کیفیت خواب می‌شود و باید محدود شود. فعالیت بدنی منظم، قرار گرفتن در معرض نور طبیعی و تغذیه مناسب نیز از جمله عوامل مؤثر در کاهش خطر بروز اختلال خواب هستند.

علاوه بر موارد گفته شده، در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات تنفسی در خواب، درمان به‌موقع آن‌ها نقش پیشگیرانه خواهد داشت. خودمراقبتی، آگاهی از علائم پرخوابی و مراجعه به موقع به متخصص خواب از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری هستند.

درمان اختلال پرخوابی یا خواب زیاد

درمان پرخوابی بسته به علت اصلی آن متفاوت است. در مواردی که پرخوابی به دلیل بیماری زمینه‌ای مانند کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین یا آپنه خواب باشد، درمان آن بیماری خواب را به حالت طبیعی بازمی‌‎گرداند. اگر علت روانی باشد، مانند افسردگی یا اضطراب، روان‌درمانی و داروهای ضدافسردگی در بهبود وضعیت مؤثر خواهند بود. در برخی موارد نیز از داروهای تحریک‌کننده سیستم عصبی برای کاهش خواب‌آلودگی استفاده می‌شود. همچنین تنظیم عادات خواب، پرهیز از مصرف مواد خواب‌آور بدون تجویز پزشک و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی نیز در روند درمان پرخوابی نقش دارند.

در پرخوابی ایدیوپاتیک، درمان سخت‌تر و اغلب شامل دارودرمانی بلندمدت و مشاوره روان‌شناختی است. مهم‌ترین نکته در درمان پرخوابی، شناسایی دقیق علت اصلی و پیگیری مداوم روند درمانی تحت نظر دکتر اختلالات خواب است تا از عوارض بلندمدت این اختلال جلوگیری شود.

 سخن پایانی

در این مقاله بررسی کردیم که اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا نوعی اختلال خواب است که با خواب‌آلودگی مفرط در طول روز، حتی پس از خواب کافی شبانه همراه است. این مشکل اغلب به دلیل بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، افسردگی، اختلالات تنفسی در خواب یا کمبود ویتامین‌ها بروز می‌کند. تشخیص دقیق و درمان علت زمینه‌ای، نقش کلیدی در مدیریت این اختلال دارد. همچنین اصلاح سبک زندگی، تنظیم برنامه خواب و پیگیری تخصصی، برای کنترل پرخوابی ضروری است.