اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی چیست؟

هیچ فردی از انتقاد و طرد شدن لذت نمی‌برد؛ ولی، برخی از افراد در تمام لحظات زندگی خود تلاش می‌کنند از چنین مواردی اجتناب کنند. فردی که دارای حساسیت شدیدی به طرد شدن و احساس بی‌کفایتی است، ممکن است به یک بیماری روانی به نام اختلال شخصیت اجتنابی مبتلا باشد. در ادامه این مطلب از سایت پزشک اول، به هرآنچه که باید درباره این نوع اختلال بدانید مانند علائم، علت بروز، روش‌های تشخیص و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت و همچنین به شما خواهیم گفت چگونه باید با این افراد رفتار کنید.

اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟

اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant personality disorder)  یکی از اختلالات شخصیتی محسوب می‌شود. اختلالات شخصیتی به الگوهای رفتاری پایدار و مغایر با هنجارهای فرهنگی گفته می شود که باعث ایجاد درد عاطفی برای فرد مبتلا و افراد نزدیک به او می‌شوند. افراد مبتلا به اختلال اجتنابی، دارای احساسات مزمن بی‌کفایتی هستند و حساسیت شدیدی به قضاوت منفی دیگران دارند. آن‌ها دوست دارند با دیگران تعامل کنند؛ ولی، به علت ترس شدید از طرد شدن از تعامل با دیگران خودداری می‌کنند.

ویژگی های شخصیت اجتنابی

از آنجایی که افراد مبتلا به این اختلال از طرد و تحقیر شدن شدیدا می‌ترسند، انزوا را به خطر طرد شدن ترجیح می‌دهند. علاوه بر این ترس که ممکن است خفیف تا شدید باشد، سایر ویژگی‌های شخصیت اجتنابی عبارت‌اند از:

• به‌شدت حساس هستند و به‌آسانی از انتقاد و تایید نشدن توسط دیگران صدمه می‌بینند.
• دوستان صمیمی اندکی دارند. پیش از دوستی با هر فردی، مطمئن می‌شوند طرف مقابل آن‌ها را دوست دارد.
• اضطراب و ترس شدیدی را در موقعیت‌ها و روابط اجتماعی تجربه می‌کنند؛ بنابراین، از فعالیت‌ها یا شغل‌هایی که شامل همکاری با دیگران است، خودداری می‌کنند.
• در موقعیت‌های اجتماعی به علت ترس از انجام کاری اشتباه، خجالتی و معذب هستند.
• درباره مشکلات احتمالی، اغراق می‌کنند.
• به‌ندرت کاری جدید را امتحان می‌کنند.
• تصویر ذهنی ضعیفی از خود دارند و خود را بی‌کفایت و حقیر می‌بینند.

علائم اختلال شخصیت اجتنابی

افرادی که به اختلال شخصیت اجتنابی مبتلاهستند، علائمی در رفتارشان مشاهده می‌شوند که متداول‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• نیاز به دوست داشته شدن (محبوبیت)
• لذت نبردن از انجام فعالیت‌ها
• اضطراب از گفتن چیزی اشتباه یا انجام کاری اشتباه
• اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی
• اجتناب از درگیری‌ها (به عبارت دیگر، دچار اختلال مهرطلبی است)
• اجتناب از تعامل در محیط‌های کاری و عدم تمایل به ارتقای شغلی
• اجتناب از برقراری روابط صمیمی یا ابراز احساسات
• اجتناب از تصمیم‌گیری
• اجتناب از موقعیت‌ها یا رویدادهای اجتماعی به علت ترس از طرد شدن
• نگرانی شدید درباره افکار دیگران درباره سخنان و کارهای خود
• شکست خوردن در برقراری ارتباط با دیگران
• رفتار پر از ترس و تنش
• احساس بی‌کفایتی
• حساسیت به ارزیابی منفی
• نداشتن اعتمادبه‌نفس
• نداشتن اعتماد به دیگران
• عزت نفس پایین
• منفی‌نگری
• نداشتن دوست صمیمی
• خودانزوایی
• خود را از نظر اجتماعی بی‌عرضه و حقیر می‌بیند.
• همیشه به دنبال نشانه‌های نارضایتی و طرد شدن می‌گردد.

از میان علائم ذکر شده، احساس بی‌کفایتی، اجتناب از موقعیت‌ها و روابط اجتماعی و حساسیت شدید به طرد شدن یا انتقاد از علائم اولیه اختلال شخصیت AVPD  محسوب می‌شوند.

علت بروز اختلال شخصیت اجتنابی در فرد چیست؟

محققان تاکنون نتوانسته‌اند علت بروز اختلال شخصیت اجتنابی را به‌طور کامل درک کنند؛ ولی، آن‌ها بر این باورند که ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی می‌توانند علت بروز این اختلال باشند. زنان و مردان ممکن است در دوران کودکی دچار این اختلال شوند؛ ولی، همانند اختلالات شخصیتی دیگر، این اختلال تنها در افراد بزرگسال قابل تشخیص است.

تجربه اتفاقات بسیار دردناک و بی‌توجهی به کودکان، ممکن است با پیشرفت این اختلال مرتبط باشند. محققان بر این باورند که کودکانی که محبت و تشویقی از طرف سرپرستان خود دریافت نمی‌کنند، از طرف آن‌ها طرد می‌شوند یا انواع کودک‌آزاری را تجربه می‌کنند، ممکن است بیشتر از سایر افراد دچار این نوع اختلال شوند. در پاسخ به تجربیات ذکرشده، کودکان ممکن است از تعامل با دیگران اجتناب کنند. محققان بر این باورند که می‌توان تغییر در ظاهر به علت یک بیماری جسمی را نیز به تجربیات ذکرشده اضافه کرد.

نحوه برخورد با فردی دچار اختلال شخصیت اجتنابی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی ممکن است با چالش‌های زیادی روبرو شوند. آیا یکی از اعضای خانواده شما دچار این اختلال شده است؟ شما با افزایش دانش خود درباره این اختلال می‌توانید نحوه برخورد و حمایت از آن‌ها را یاد بگیرید و انتظاراتی واقع‌بینانه از روابط خود با فرد مبتلا داشته باشید.

فرد مبتلا را برای شروع درمان تشویق کنید

رفتاردرمانی شناختی (CBT) را می‌توان مؤثرترین روش برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی محسوب کرد. با گذشت زمان، این درمان به افراد مبتلا کمک می‌کند کمتر از گذشته درباره قضاوت دیگران نگران باشند. به خاطر داشته باشید که درمان زودهنگام از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا، می‌تواند از ابتلای فرد بیمار به عوارض جانبی این اختلال مانند افسردگی جلوگیری کند.

درباره این موضوع با ملایمت با فرد مبتلا صحبت کنید تا احساس تدافعی به فرد مبتلا دست ندهد؛ برای مثال، می‌توانید چنین جملاتی را به فرد مبتلا بگویید: «من کمی درباره تو نگرانم. تو اخیرا تنها و منزوی به نظر می‌آیی. تو برای من مهم هستی و من میخواهم همیشه خوشحال باشی. آیا ملاقات با مشاور می‌تواند به تو کمک کند؟» اگر فرد مبتلا همسرتان است، زوج‌درمانی را پیشنهاد کنید. اگر فرد مبتلا یکی از اعضای خانواده شماست، خانواده‌درمانی را پیشنهاد کنید.

به خاطر داشته باشید که شما نمی‌توانید رفتارهای فرد مبتلا را اصلاح کنید

افراد مبتلا، باید خودشان برای شروع درمان تصمیم بگیرند. مطمئن شوید فرد مبتلا می‌داند که شما در طول درمان از او حمایت خواهید کرد؛ ولی، برای حل مشکلات او به خودتان فشار نیاورید. به فرد مبتلا نگویید چگونه باید رفتار کند. بهتر است درباره احساسات او و روش‌هایی که برای درمان ترجیح می‌دهد، صحبت کنید. چنین جملاتی را به او بگویید: «من تو را دوست دارم و از تصمیم تو حمایت می‌کنم. اگر می‌توانم به تو کمک کنم، حتما به من بگو.»

فرد مبتلا را تشویق کنید از روش‌های مقابله سالم استفاده کند

افراد مبتلا به این نوع اختلال، مستعد افسردگی و اعتیاد هستند. اگر برای صحبت کردن یا تکیه کردن به شما نیاز دارد، از او حمایت کنید و او را تشویق کنید از روش‌های سالم کاهش استرس مانند ورزش استفاده کند. از او دعوت کنید با شما ورزش کند یا به کوهنوردی برود. همچنین یوگا نیز به او از نظر ذهنی و جسمی کمک می‌کند. یوگا نوعی ورزش است که مدیتیشن و کشش را با یکدیگر ترکیب می‌کند. اگر بیمار، یکی از تمرینات ورزشی را اشتباه انجام داده است، از دادن بازخورد منفی خودداری کنید و او را برای ایجاد تغییرات بیشتری در زندگی تشویق کنید.

فرد مبتلا را مجبور نکنید به محیط‌های اجتماعی برود

اگر او را برای رفتن به محیط‌های اجتماعی تحت فشار بگذارید یا وی را مجبور کنید با دیگران صحبت کند، او را در موقعیت دشوار و ناراحت‌کننده‌ای قرار داده‌اید. به عبارت دیگر، این کارها به بهتر شدن مهارت‌های اجتماعی فرد مبتلا کمکی نخواهند کرد و او را خجالت‌زده یا عصبانی خواهد کرد. اجازه دهید خودش برای نحوه و زمان تعامل با دیگران تصمیم بگیرد. همچنین از علایقش حمایت کنید. اگر او تمایلی به آمدن به مهمانی شما ندارد، به او پیشنهاد دهید با افراد دیگری به گردش برود.

رابطه و ازدواج با فردی دچار اختلال شخصیت اجتنابی

برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین ممکن است بخواهند روابطی برقرار کنند یا ازدواج کنند. به عبارت دیگر، حتی اگر حفظ این رابطه یا ازدواج برای آن‌ها دشوار و پر از چالش باشد، ممکن است مایل به ایجاد رابطه باشند. به خاطر داشته باشید که هر فرد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی مایل به ایجاد رابطه نیست و احساسات او کاملا مشابه با سایر مبتلایان به این اختلال، نیست. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به این اختلال، احساس تنهایی می‌کنند و دوست دارند با دیگران ارتباط برقرار کنند؛ ولی، از اتفاقات پس از شروع رابطه و ازدواج می‌ترسند. ترس از تمسخر و اعتمادبه‌نفس پایین ممکن است باعث شوند آن‌ها از شروع رابطه اجتناب کنند. آن‌ها می‌توانند عاشق فردی شوند؛ ولی، این امر ممکن است مدتی طول بکشد و همواره از نزدیک‌تر شدن به آن فرد و مسخره شدن می‌ترسند.

3 چالش مهم در ایجاد و حفظ رابطه عاشقانه با افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی عبارت‌اند از:

• فرد مبتلا از نظر عاطفی در دسترس نیست: اگر با فردی مبتلا به این اختلال ازدواج کرده‌اید، ممکن است احساس کنید که فرد مبتلا همانند شما عشق نمی‌ورزد. همه ما خواهان ایجاد رابطه هستیم و می‌خواهیم در این رابطه دوست داشته شویم، مهم تلقی شویم و در نظر گرفته شویم؛ ولی، ابراز احساسات برای افراد مبتلا به این اختلال دشوار است و تمایل دارند فقط به خودشان تکیه کنند.
• افراد مبتلا از تعارض بیزار هستند: احتمال تعارض ممکن است یکی از دلایلی باشد که افراد مبتلا به این اختلال عقب‌نشینی می‌کنند و از رابطه به‌صورت احساسی و جسمی فاصله می‌گیرند. این افراد ممکن است از صحبت درباره برخی از موضوعات مهم اجتناب کنند؛ زیرا، از آنچه که در بحث رخ خواهد داد، می‌ترسند. این اجتناب فقط باعث افزایش شرم و اضطراب در آن‌ها می‌شود. اگر چنین مشکلی در رابطه خود دارید، زوج‌درمانی می‌تواند به شما کمک کند.
• افراد مبتلا به این اختلال احساس ناامنی می‌کنند: آن‌ها احساس بی‌کفایتی می‌کنند و از مسخره شدن می‌ترسند. همچنین به ارزیابی و انتقاد، شدیدا حساس هستند. بهتر است درباره احساسات و دیدگاه‌های خود برای برطرف کردن احساس ناامنی آن‌ها صحبت کنید. از سرزنش کردن آن‌ها پرهیز کنید و جملات خود را به جای تو با من شروع کنید.

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت وابسته

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته همیشه نیاز شدیدی به بودن در کنار دیگران دارند و از تصمیم‌گیری و به عهده گرفتن مسئولیت خودداری می‌کنند. آن‌ها نسبت به خود شدیدا بدبین هستند و ممکن است خودشان را احمق تلقی کنند؛ ولی، افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی از بی‌کفایت دیده شدن می‌ترسند و از جامعه به‌صورت کامل کناره‌گیری می‌کنند.

افراد مبتلا به AVPD همانند افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته اعتمادبه‌نفس پایینی دارند؛ ولی، اعتمادبه‌نفس پایین در افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، خود را در وابستگی شدید به دیگران و ترس از رها شدن نشان می‌دهد. از آنجایی که این افراد از تنها ماندن می‌ترسند، ممکن است درگیر روابط ناسالم شوند. در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی به علت اعتمادبه‌نفس پایین خود از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند و در ایجاد رابطه با مشکلات فراوانی روبرو می‌شوند.

در اغلب مواقع، افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی خودشان برای درمان اقدام می‌کنند؛ زیرا، الگوهای رفتاری آن‌ها باعث ایجاد احساس انزوا و درد عاطفی می‌شوند. در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، نمی‌توانند نیاز خود را به درمان درک کنند؛ زیرا، آن‌ها هنوز از رابطه کنونی خود راضی هستند. از آنجایی که هر دو گروه دارای اعتمادبه‌نفس پایینی هستند، باید برای درمان اقدام کنند تا مشکلات خود را برطرف کنند، رفتارهای خود را تغییر دهند و اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهند.

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت اسکیزوئید

افراد مبتلا به AVPD از تماس با جامعه به علت ترس از طرد شدن اجتناب می‌کنند و تنها در صورت اطمینان از دوست داشته شدن و پذیرفته شدن مایل به ایجاد رابطه با دیگران هستند؛ ولی، افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید، تنها به دنیای درون خود توجه می‌کنند. آن‌ها در فضای خود شاد هستند و تنهایی را دوست دارند. هر دو گروه را می‌توان با مشاوره و تشویق به تجدیدنظر در باورهای خود درمان کرد.

اگر فردی 4 علامت از علائم زیر را داشته باشد، به اختلال شخصیت اسکیزوئید مبتلا است:

• سردی عاطفی و کناره‌گیری از جامعه؛
• ابراز احساسات محدود؛
• ترجیح انجام فعالیت‌های انفرادی؛
• داشتن دوستان صمیمی کم یا نداشتن تمایل به پیدا کردن دوست یا ایجاد رابطه؛
• بی‌تفاوتی نسبت به تمجید یا انتقاد (برخلاف اختلال شخصیت اجتنابی)؛
• علاقه کم به تجربیات جنسی؛
• نداشتن علاقه به انجام فعالیت‌ها؛
• بی‌تفاوتی نسبت به هنجارهای اجتماعی؛
• خیال‌پردازی و درون‌نگری؛

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت نمایشی

بیشتر افراد از تمجید یا بازخورد مثبت لذت می‌برند؛ ولی، اگر فردی به‌شدت می‌خواهد در مرکز توجه قرار بگیرد یا به اندازه‌ای به دنبال تایید دیگران است که روی زندگی روزمره‌اش تأثیر گذاشته است، ممکن است دچار اختلال شخصیت نمایشی باشد. اختلال شخصیت اجتنابی ممکن است شبیه اختلال شخصیت نمایشی به نظر برسد؛ زیرا، مبتلایان به این دو اختلال، دارای حساسیت و ترس شدیدی نسبت به قضاوت دیگران هستند. برای اینکه بتوانید تفاوت‌های این دو گروه را بهتر درک کنید، با علائم اختلال شخصیت نمایشی آشنا شوید:

• اگر در مرکز توجه نباشند، احساس بسیار بدی خواهند داشت.
• احساس می‌کنند باید مردم را سرگرم کنند.
• تصمیمات عجولانه می‌گیرند.
• لباس‌های تحریک‌آمیز می‌پوشند تا در مرکز توجه باقی بمانند.
• به علت بیش از حد احساساتی بودن مشهور می‌شوند.
• به‌آسانی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند.

چگونه اختلال شخصیت دوری گزین را می توان تشخیص داد؟

اگر برای تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین به مطب پزشک عمومی مراجعه کنید، او سوابق پزشکی شما را بررسی خواهد کرد و سپس معاینه فیزیکی را شروع می‌کند. آزمایشی برای تشخیص اختلالات شخصیتی وجود ندارد؛ ولی، پزشک ممکن است از آزمایش‌های تشخیصی متعددی استفاده کند تا مطمئن شود علائم شما به بیماری جسمی مربوط نیستند.

اگر بیماری جسمی دلیل علائم شما نباشد، پزشک عمومی ممکن است شما را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. روانپزشک و روانشناس متخصصانی هستند که در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های روانی آموزش دیده‌اند. این دو از مصاحبه و ابزارهای طراحی‌شده برای ارزیابی افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی استفاده خواهند کرد. اگر حداقل 4 علامت از علائم زیر را داشته باشید، به این اختلال مبتلا هستید:

• از انجام فعالیت‌های کاری که شامل تعامل با دیگران است، به دلیل ترس از انتقاد، تایید نشدن و طرد شدن، اجتناب می‌کنید.
• تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارید. تنها در صورتی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنید که مطمئن شوید شما را دوست دارند.
• در انجام دادن کاری یا گفتن چیزی تردید می‌کنید؛ زیرا، می‌ترسید تحقیر یا مسخره شوید.
• ترس از انتقاد و طرد شدن در موقعیت‌های اجتماعی ذهن شما را به خود مشغول کرده است.
• از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنید یا در این موقعیت‌ها حرف نمی‌زنید یا کاری نمی‌کنید؛ زیرا، احساس بی‌کفایتی می‌کنید.
• فکر می‌کنید پست‌تر، زشت‌تر و ناتوان‌تر از دیگران هستید.
• در فعالیت‌های جدید شرکت نمی‌کنید؛ زیرا، می‌ترسید خجالت‌زده شوید.

راه‌ های درمان اختلال شخصیت اجتنابی

نشخیص قطعی وجوداختلال شخصیت اجتنابی به عهده دکتر روان شناس است. بیشتر افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، برای درمان این اختلال به مطب پزشک مراجعه نمی‌کنند. در بیشتر مواقع، آن‌ها به علت مشکلات زندگی یا علائم افسردگی به پزشک مراجعه می‌کنند و زمانی که مشکل برطرف شود، دیگر درمان را ادامه نمی‌دهند. همچنین این افراد ممکن است برای گرفتن راهنمایی برای ایجاد روابط قوی‌تر و کاهش اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی یا محل کار نیز به پزشک مراجعه کنند.

درمان این اختلال همانند سایر اختلالات شخصیتی دشوار است؛ زیرا، یک الگوی رفتاری پایدار محسوب می‌شود. درمان موفقیت‌آمیز می‌تواند به کاهش علائم این اختلال کمک کند و روش‌هایی برای مدیریت اضطراب به فرد مبتلا آموزش دهد. افراد مبتلا به این اختلال همیشه تا حدودی خجالتی خواهند بود؛ ولی، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی دیگر ذهن آن‌ها را به خود مشغول نخواهد کرد.

روان‌درمانی یا گفتاردرمانی اولین مرحله برای درمان محسوب می‌شود. روان‌درمانی ممکن است شامل رفتاردرمانی شناختی باشد که روی کاهش الگوهای افکار منفی و یادگیری مهارت‌های اجتماعی تمرکز می‌کند. در برخی مواقع، از گروه‌درمانی برای کمک به افرادی با چالش‌های مشابه و ایجاد فضایی امن برای ایجاد روابط مستحکم استفاده می‌شود. خانواده‌درمانی نیز می‌تواند به اعضای خانواده کمک کند با این اختلال آشنا شوند و محیطی حمایتی برای فرد مبتلا فراهم کنند.

درمان دارویی در اختلال شخصیت اجتنابی

هیچ دارویی برای درمان این اختلال وجود ندارد؛ ولی، پزشک، ممکن است داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب را برای درمان علائم این اختلال یا علائم اختلالات دیگر فرد تجویز کند. داروهای افسردگی می‌توانند به بهبود خلق‌وخوی، بهبود آنهدونیا (فقدان لذت)، کاهش علائم اضطراب و کاهش حساسیت به طرد شدن کمک کنند.

درمان اختلالات شخصیت دوری گزین در کلینیک پزشک اول

اگر در موقعیت‌های اجتماعی معذب هستید یا فکر می‌کنید به اختلال شخصیت اجتنابی مبتلا شده‌اید، پزشکان باتجربه و ماهر کلینیک روان شناسی پزشک اول می‌توانند به شما کمک کنند. پزشکان این کلینیک علائم شما را به‌دقت ارزیابی خواهند کرد و مؤثرترین و جدیدترین روش‌های درمانی را برای شما تجویز خواهند کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره خدمات این کلینیک درباره درمان انواع اختلالات شخصیتی، با شماره‌های کلینیک تماس بگیرید یا با یکی از پزشکان ملاقات کنید.

سخن آخر

اگر به اختلال شخصیت اجتنابی مبتلا هستید، اولین مرحله در بهبود کیفیت زندگی این است که علائم این اختلال را شناسایی و درک کنید. سپس خواهید توانست بهتر با پزشک برای پیدا کردن روش‌هایی برای درمان همکاری کنید. بهتر است دوستان و اعضای خانواده خود را نیز به مطب پزشک ببرید تا آن‌ها بتوانند وضعیت شما را بهتر درک کنند و اطلاعات مفیدی درباره نحوه کمک کردن به شما به دست آورند. همچنین خودمراقبتی نیز بخشی ضروری از درمان محسوب می‌شود. خودمراقبتی شامل پیدا کردن مهارت‌های مقابله سالم است که از روی آوردن شما به مواد مخدر، الکل، سیگار، پرخوری یا آسیب رساندن به خود جلوگیری می‌کند.

اگر فکر می‌کنید یکی از اعضای خانواده یا دوستان شما به این نوع اختلال مبتلا شده است، بهتر است آن‌ها را برای شروع درمان، تشویق کنید. به خاطر داشته باشید که علائم این اختلال و تأثیرات آن‌ها روی روابط، بدون درمان‌هایی حرفه‌ای مانند گفتاردرمانی بهبود نخواهد یافت.