اختلال نافرمانی مقابله ای چیست؟ علائم و علت

برای کودکان مخصوصاً در سنین دو تا چهارسالگی یا اوایل نوجوانی طبیعی است که گاهی با پدر و مادر یا بزرگ‌ترها لجبازی یا بحث و جدل کنند؛ اما اگر این رفتارها فراتر از لجبازی‌های معمول دوران کودکی باشند و زندگی را مختل کنند، ممکن است پای اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) در میان باشد. این اختلال یکی از شایع‌ترین مشکلات رفتاری در کودکان و نوجوانان است که می‌تواند روابط خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ اما خوشبختانه این اختلال با روش‌های مختلفی قابل‌درمان است. در ادامه این مقاله از وب‌سایت پزشک اول به بررسی کامل این چالش رفتاری می‌پردازیم تا درنهایت درک بهتری از آن داشته باشید.

اختلال نافرمانی مقابله ای چیست

اختلال نافرمانی مقابله ای نوعی اختلال رفتاری است که معمولاً در دوران کودکی، از حدود چهار تا هشت‌سالگی بروز پیدا می‌کند و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، الگوی پایداری از خلق عصبانی یا تحریک‌پذیر، لجبازی، رفتار ناسازگار، پرخاشگری یا انتقام‌جویی در برابر والدین، همسالان یا معلمان نشان می‌دهند. این اختلال فراتر از قهر و دعواهای معمول دوران کودکی است و ممکن است این کودکان با مشکلات جدی در خانه، مدرسه و روابط اجتماعی‌شان مواجه شوند.

علت اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان

هنوز دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث بروز اختلال نافرمانی مقابله ای می‌شود؛ اما متخصصان معتقدند که ترکیبی پیچیده از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند که در ادامه نقش هر یک از این عوامل را بررسی می‌کنیم:

ژنتیک و عوامل بیولوژیکی

تحقیقات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی سهم قابل توجهی در بروز این اختلال دارند. در واقع بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال خویشاوندان نزدیکی دارند که درگیر اختلالات خلقی، اضطراب یا اختلالات شخصیت هستند. همچنین برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تغییرات در بخش‌های خاصی از مغز مثل میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی ممکن است منجر به بروز اختلال‌های رفتاری شود. این انتقال‌دهنده‌ها وظیفه دارند پیام‌ها را بین نورون‌ها منتقل کنند. پس اگر مقدارشان در مغز کاهش یا افزایش یابد، پیام‌های عصبی به‌درستی منتقل نمی‌شوند و عملکرد مغز مختل می‌شود؛ در نتیجه این وضعیت می‌تواند باعث بروز اختلال‌های رفتاری مثل ODD شود.

شخصیت و خلق و خو

خلق‌وخو و شخصیت کودک یکی دیگر از عوامل مهمی است که در بروز اختلال نافرمانی مقابله‌ای نقش دارد. برخی کودکان به طور طبیعی در برابر ناکامی حساس‌تر، زودرنج‌تر و کم‌تحمل‌تر هستند و همین ویژگی موجب می‌شود در برابر قوانین یا محدودیت‌ها واکنش‌های شدیدی نشان دهند. علاوه بر این، اگر این ویژگی‌های شخصیتی با سبک‌های فرزندپروری سخت‌گیرانه همراه شوند، احتمال بروز و تشدید این اختلال به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.

عوامل محیطی و تربیتی

برخی عوامل محیطی مثل زندگی خانوادگی آشفته، بدرفتاری در دوران کودکی و سبک فرزندپروری نادرست نیز می‌توانند در شکل‌گیری اختلال نافرمانی مقابله‌ای نقش داشته باشند. همچنین طردشدن از سوی همسالان، قرارگرفتن در جمع‌های منحرف، فقر، خشونت و سایر عوامل اجتماعی نیز احتمال بروز این اختلال را افزایش می‌دهند.

علائم اختلال نافرمانی مقابله ای چیست

علائم و نشانه‌های رایج اختلال نافرمانی مقابله ای شامل موارد زیر است:

• قشقرق‌های مکرر و عصبانیت‌های شدید
• بحث و جدل و مخالفت مداوم با بزرگسالان
• ایجاد تنش و درگیری لفظی یا فیزیکی با دیگران
• لجبازی و امتناع از رعایت قوانین و دستورها یا انجام خواسته‌های دیگران
• تلاش عمدی برای آزاردادن یا ناراحت کردن دیگران
• مقصر دانستن دیگران برای اشتباهات یا رفتارهای نادرست خودشان
• زود رنجیدن یا زود عصبانی شدن از دیگران
• احساس خشم و کینه نسبت به دیگران
• تمایل به انتقام گرفتن از دیگران و انجام رفتارهای انتقام‌جویانه
• تجربه مشکلات تحصیلی
• دشواری در ایجاد یا حفظ دوستی‌ها و سایر روابط اجتماعی
• صحبت‌کردن با لحن تند، استفاده از الفاظ نامناسب یا جملات توهین‌آمیز
• عدم تحمل ناکامی و لجبازی حتی در برابر درخواست‌های ساده
• دمدمی‌مزاجی بودن، تحریک‌پذیری و خشم بدون دلیل
• نداشتن حس مسئولیت و وجدان

اختلال نافرمانی مقابله ای در بزرگسالان

اگرچه سن شروع اختلال نافرمانی مقابله ای بیشتر در دوران کودکی و نوجوانی است؛ اما در برخی افراد این اختلال تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. بزرگسالان مبتلا به این اختلال معمولاً رفتارهایی مانند لجبازی، مخالفت در برابر قوانین، تحریک‌پذیری بالا و ناتوانی در کنترل خشم را نشان می‌دهند. همچنین این افراد در روابط شخصی و کاری خود با تعارض‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند. علاوه بر این، گاهی این اختلال در بزرگسالی با مشکلات دیگری مثل اختلال شخصیت ضداجتماعی یا حتی سوءمصرف مواد همراه می‌شود.

البته به این نکته هم توجه کنید که هرچند اختلال نافرمانی مقابله‌ای در بزرگسالی چالش‌های زیادی در روابط عاطفی، شغل و زندگی روزمره ایجاد می‌کند؛ اما با درمان مناسب امکان مدیریت و بهبود علائم آن وجود دارد. روش‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری، آموزش مهارت‌های کنترل خشم و تقویت مهارت‌های ارتباطی به فرد کمک می‌کنند تا الگوهای رفتاری ناسازگار خود را تغییر دهد.

روش های تشخیص اختلال odd

اگر در کودک یا نوجوانتان علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای را مشاهده کردید، باید برای تشخیص و شروع درمان به یک کلینیک روانشناسی مراجعه کرده و با یک متخصص سلامت روان مثل روان‌شناس یا روان‌پزشک صحبت کنید. تشخیص زودهنگام می‌تواند شانس موفقیت درمان را افزایش دهد و از بروز مشکلات رفتاری در بزرگسالی پیشگیری کند. برای تشخیص این اختلال روان‌شناس ابتدا با شما درباره رفتارها و علائم فرزندتان گفتگو می‌کند و سپس با خود کودک نیز صحبت می‌کند.

اما برای تشخیص قطعی، علائم باید حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته باشند و بر عملکرد کودک تأثیر منفی بگذارند. همچنین تعداد مشخصی از علائم باید در تعامل با حداقل یک نفر خارج از خانواده نیز دیده شود. روان‌شناس همچنین باید بررسی کند که آیا رفتار کودک فراتر از محدوده رفتارهای طبیعی موردانتظار برای سطح رشد، فرهنگ و جنسیت او است یا خیر. زیرا گاهی سرپیچی می‌تواند ناشی از شرایط خاصی باشد یا ممکن است نشانه‌ای از یک اختلال روانی دیگر باشد؛ بنابراین مهم است که قبل از تشخیص قطعی همه احتمالات به‌دقت بررسی شوند.

تفاوت اختلال سلوک با نافرمانی مقابله ای چیست

اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) و اختلال سلوک (CD) هرچند در ظاهر شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌های اساسی نیز میان آن‌ها وجود دارد. در ODD رفتارها بیشتر به شکل لجبازی، بحث با بزرگ‌ترها، تحریک‌پذیری و مخالفت با قوانین بروز می‌کند و معمولاً محدود به محیط خانواده یا مدرسه است. درحالی‌که در اختلال سلوک رفتارها بسیار شدیدتر و مخرب‌تر هستند و شامل دروغ‌گویی، دزدی، تخریب اموال، خشونت و نقض جدی حقوق دیگران است. به بیان ساده‌تر، اختلال ODD بیشتر با نافرمانی و پرخاشگری کلامی شناخته می‌شود، اما اختلال سلوک با رفتارهای ضداجتماعی و آسیب‌زننده همراه است.

عوارض اختلال odd چیست

کودکان یا نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای اغلب در خانه، مدرسه و زندگی شخصی خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند. این مشکلات معمولاً شامل موارد زیر است:

• مشکلات تحصیلی: کودکان مبتلا به ODD اغلب با معلمان و هم‌کلاسی‌هایشان دچار تعارض می‌شوند و تمرکز یا همکاری لازم برای یادگیری را ندارند
• اختلال در روابط خانوادگی: لجبازی مداوم و پرخاشگری می‌تواند باعث ایجاد تنش و سردی روابط با پدر و مادر و خواهر و برادرها شود
• مشکلات اجتماعی: عدم توانایی در رعایت قوانین و سازگاری با دیگران باعث محدودشدن روابط اجتماعی می‌شود؛ زیرا کودک نمی‌تواند روابط بین‌فردی قوی و پایداری را ایجاد و حفظ کند
• خطر ابتلا به اختلالات دیگر: معمولاً افراد مبتلا به ODD بیشتر در معرض ابتلا به اختلال‌های اضطرابی، افسردگی، ADHD و اختلال سلوک قرار دارند
• پیامدهای بلندمدت در بزرگسالی: درصورتی‌که این اختلال درمان نشود، ممکن است رفتارهای مقابله‌ای و نافرمانی ادامه یابد و به مشکلات متعددی در بزرگسالی منجر شود

آیا می توان از ابتلا به odd پیشگیری کرد

پیشگیری کامل از اختلال نافرمانی مقابله‌ای امکان‌پذیر نیست؛ زیرا هنوز علت دقیق بروز آن مشخص نشده است. بااین‌حال برخی روش‌ها می‌توانند در پیشگیری از این اختلال مؤثر باشند. مثلاً شناسایی علائم و اقدام به‌موقع می‌تواند از بسیاری از مشکلات مرتبط با این اختلال جلوگیری کند. علاوه بر این، ایجاد محیط خانگی پرمهر، حمایتی و منظم می‌تواند به کاهش علائم و پیشگیری از بروز رفتارهای ناسازگار کمک کند.

درمان اختلال نافرمانی مقابله ای (odd)

روش‌های مختلفی برای درمان اختلال نافرمانی مقابله ای وجود دارد که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:

روان‌ درمانی

روان‌درمانی مجموعه‌ای از تکنیک‌های درمانی است که هدف آن‌ها کمک به شناسایی و تغییر رفتارهای مشکل‌ساز از طریق صحبت‌کردن است. یکی از رویکردهای این روش، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که توسط درمانگر انجام می‌شود. مشاور به کودک کمک می‌کند تا به افکار و احساساتش نگاه کرده و درک کند که چگونه افکارش بر رفتارهایش تأثیر می‌گذارند. سپس باید الگوهای فکری و عادات سالم‌تری بیاموزد تا رفتارش بهتر شود. همچنین یکی دیگر از روش‌های مؤثر در روان‌درمانی، مشاوره کودک و نوجوان در کلینیک روانشناسی است که می‌تواند به بهبود رفتار کمک کند.

خانواده‌ درمانی

ازآنجایی‌که داشتن کودکی با اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌تواند برای والدین دشوار باشد و همچنین مشکلاتی برای خواهران و برادران ایجاد کند، خانواده‌درمانی می‌تواند به بهبود تعامل و ارتباط میان اعضای خانواده کمک کند. در این روش، کودک و خانواده در جلسات راجع به بهبود مهارت‌های ارتباطی، مهارت حل مسئله و کنترل خشم آموزش می‌بینند. در واقع این روش به ایجاد تغییرات مثبت و بهبود تعاملات خانوادگی کمک می‌کند. در نتیجه کودک هم در محیط سالم‌تری قرار می‌گیرد و احتمال بروز علائم کاهش می‌یابد.

دارو درمانی

هرچند دارودرمانی به‌تنهایی درمان مناسبی برای اختلال نافرمانی مقابله‌ای نیست، ممکن است کودک برای کنترل علائمی مانند تکانشگری نیاز به دارو داشته باشد. گاهی نیز ممکن است کودک برای درمان مشکلات روانی هم‌زمان، مانند اختلال بیش فعالی، اضطراب یا افسردگی نیاز به دارو داشته باشد.

سخن پایانی

در این مقاله راجع به اختلال نافرمانی مقابله ای صحبت کردیم که در آن کودک یا نوجوان معمولاً خلقی عصبی یا تحریک‌پذیر دارد و در برابر بزرگ‌ترها لجبازی و نافرمانی می‌کند. بااین‌حال، اختلال ODD با استفاده از روش‌هایی مثل مشاوره کودک و نوجوان، خانواده‌درمانی و در صورت نیاز دارودرمانی قابل‌درمان و بهبودی است. البته شناخت به‌موقع علائم و مراجعه سریع به متخصص می‌تواند مسیر درمان را هموارتر کند؛ بنابراین آگاهی، صبوری و اقدام به‌موقع، کلید اصلی برای کمک به کودکان مبتلا به ODD و پیشگیری از پیامدهای بلندمدت آن در بزرگسالی است.