بی اشتهایی عصبی چیست و چه علائمی دارد؟

افراد مبتلا به بی ‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا، تلاش می‌کنند تا جایی که ممکن است وزنشان را پایین نگه دارند. برای رسیدن به این هدف هم یا به اندازه کافی غذا نمی‌خورند یا ورزش‌های شدید انجام می‌دهند. این افراد همیشه، تصویری نامناسب از بدنشان دارند و در حالی که وزن بسیار پایینی دارند، فکر می‌کنند چاق هستند. در ادامه به توضیح این اختلال، علائم آن و راه درمانش خواهیم پرداخت.

بی اشتهایی عصبی یا آنورکسیا چیست؟

بی‌اشتهایی عصبی، که با عنوان آنورکسیا هم شناخته می‌شود، یک نوع اختلال خوردن است. این اختلال باعث می‌شود شما همواره نسبت به غذایتان حساس باشید و مدام وزنتان را چک کنید. اگر این مشکل را دارید، ممکن است تصورتان از خودتان با وجود وزن پایینی که دارید، فردی چاق باشد. به دلیل وجود آنورکسیا، ممکن است شما برای مقابله با استرس، اضطراب و عزت نفس پایین، عادت غذایی غیرمعمولی داشته باشید. این مشکل در زنان بیشتر از مردان مشاهده می‌شود و اغلب از سال‌های اولیه نوجوانی علائمش را نشان می‌دهد.

علائم بی اشتهایی عصبی چیست؟

علائم و نشانه‌های بی اشتهایی عصبی فیزیکی مرتبط با گرسنگی است. همچنین آنورکسیا باعث مشکلات احساسی و رفتاری همانند تصور غیرواقعی از وزن و ترس شدید از اضافه وزن می‌شود. تشخیص علائم و نشانه‌های این اختلال مشکل است؛ به این دلیل که تصور وزن پایین در هر فردی متفاوت است و ممکن است هر فردی آن طور که تصور می‌کند، خیلی لاغر به نظر نرسد. همچنین، اغلب افراد دچار اختلال آنورکسیا، لاغری، عادات غذایی یا مشکلات جسمی‌شان را پنهان می‌کنند.

علائم فیزیکی

علائم و نشانه‌های فیزیکی اختلال عصبی بی اشتهایی شامل موارد زیر است:

• کاهش وزن شدید یا عدم افزایش وزن 
• ظاهر لاغر
• احساس خستگی 
• بی‌خوابی 
• احساس سرگیجه یا غش کردن 
• کبودی انگشتان دست 
• موهای شکننده و ضعیف 
• موهای نرم و کرکی بدن 
• پریود نشدن یا داشتن قاعدگی نامنظم 
• یبوست و درد شکم 
• پوست خشک یا مایل به زرد
• عدم تحمل سرما
• ضربان قلب نامنظم 
• فشار خون پایین 
• ورم پاها یا بازوان 
• کم‌آبی بدن 
• پینه ایجاد شده روی بند انگشتان ناشی از استفراغ اجباری و دندان‌های پوسیده

نشانه‌های رفتاری و احساسی

نشانه‌های رفتاری جهت کاهش وزن شامل موارد زیر است:

• رژیم‌های غذایی سخت یا روزه‌ داری جهت نخوردن غذا
• اختصاص زمان زیاد به ورزش‌های سخت 
• با استفاده از راه‌های مختلف همانند استفراغ کردن یا استفاده از ملین‌ها، محصولات گیاهی و غیره می‌خواهند غذایی را که خورده‌اند، دفع کنند.

نشانه‌ها و علائم رفتاری و احساسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• برای دیگران غذاهای عالی و مفصل می‌پزند؛ اما خودشان لب به هیچی نمی‌زنند.
• وعده‌های غذایی را حذف یا از خوردن غذا خودداری می‌کنند.
• گرسنگی‌شان را منکر می‌شوند یا برای نخوردن بهانه می‌آورند.
• تنها غذاهایی را می‌خورند که مطمئن هستند چاق نمی‌شوند و کالری پایینی دارد.
• بعد از جویدن غذا ممکن است آن را بیرون بریزند.
• دوست ندارند جلوی دیگران غذا بخورند.
• درباره میزان غذایی که خورده‌اند به بقیه دروغ می‌گویند.
• بر اثر ترس شدید افزایش وزن، به صورت مداوم خودشان را وزن می‌کنند یا سایز بدنشان را می‌گیرند.
• مرتب به جلوی آینه می‌روند و دنبال عیب و نقصی در خودشان هستند.
• مرتب شکایت دارند چاق هستند یا قسمتی از بدنشان چاق است.
• لباس‌های زیادی می‌پوشند و بدن خودشان را از بقیه می‌پوشانند.
• احساسشان یکسان است.
• از اجتماع گریزان هستند.
• دچار بی‌خوابی هستند.

علت بروز بی اشتهایی عصبی چیست؟

علت بروز بی اشتهایی از نوع عصبی دقیقا مشخص نیست. همانند بسیاری از بیماری‌ها عوامل بیولوژیکی، روانشناسی و محیطی در آن دخیل هستند.

• بیولوژیکی: هنوز مشخص نشده است بر اثر چه ژنی، افراد مبتلا به این اختلال می‌شوند. برخی افراد تمایل ژنتیکی به بی‌عیب‌ونقص بودن، حساس بودن بیش از حد و پشتکار بالا دارند و همه این ویژگی‌ها با بی اشتهایی عصبی مرتبط هستند.
• روانشناسی: برخی افراد مبتلا به این اختلال، دارای ویژگی‌های شخصیتی وسواسی بوده و این عامل باعث می‌شود راحتتر بتوانند به رژیم‌های سخت غذایی بچسبند یا غذا را با وجود گرسنگی کنار بگذارند. آن‌ها به قدری کمال‌گرا هستند که فکر می‌کنند هیچ‌وقت به اندازه کافی لاغر نیستند. همچنین ممکن است به دلیل اضطراب شدید به مصرف محدود غذا روی بیاورند.
• محیطی: دنیای جدید روی لاغری تاکید دارد. به‌علاوه اغلب افراد موفق و پولدار افرادی لاغر هستند که باعث می‌شود بقیه فکر کنند لاغری با موفقیت در ارتباط است. فشار هم سن و سالان را هم نباید دست کم گرفت، به خصوص در دختران هم سن و سال فشار شدیدی برای لاغری وجود دارد.

بی اشتهایی عصبی در کودکان

بی اشتهایی عصبی، نوعی اختلال جدی در بین کودکان و نوجوانان است که در اثر نگرش اجتماعی نسبت به‌ظاهر بدن، رفتار خانواده، ژنتیک، عدم تعادل شیمیایی مغز و مسائل رشدی در افراد ایجاد می‌شود. به‌طورکلی بی اشتهایی روانی را می‌توان به دو بخش دسته‌بندی کرد که در ادامه آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

کم‌اشتهایی محدودکننده

در این نوع بی اشتهایی عصبی کودک میلی به غذا ندارد و در مواقع محدود سعی می‌کند غذاهای پرچرب و دارای کربوهیدرات قابل‌توجه مصرف کند. این بیماری که بیشتر در کودکان دختر شایع‌تر است احتمالا در درازمدت بدن آن‌ها را با فقر بسیار از مواد مغذی مواجه کند. چراکه کودک براثر بیماری‌های جسمی یا روحی خود را از مصرف گروه‌های مغذی نظیر ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و... محروم می‌کند. متأسفانه عدم درمان این اختلال کودکان را با فقر آهن، شکستگی استخوان‌ها، اختلال در غدد درون‌ریز و.. مواجه می‌کند.

بی اشتهایی بولیمیک

در بی اشتهایی بولیمیک کودک در اثر اختلالات روانی غذای زیادی مصرف می‌کند و سپس خود را وادار به استفراغ می‌کند. در برخی مواقع نیز ممکن است کودک با مصرف زیاد دارو و ملین باعث شود تا هیچ جذب غذایی در بدن او انجام نشود که تداوم این کار متاسفانه به احتمال زیاد آثار جبران‌ناپذیری را برای کودک به دنبال دارد.

چگونه بی اشتهایی عصبی را تشخیص دهیم؟

اگر به بی اشتهایی عصبی مبتلا باشید، ممکن است بخواهید آن را از دیگران مخفی کنید. اما در طول زمان اعضای خانواده، معلم‌ها و... ممکن است درباره وزن و رفتارهای شما نگران شوند. توجه کنید درمان زودهنگام، باعث جلوگیری از مشکلات سلامتی شدید می‌شود. فرد ارائه‌دهنده مشاوره‌های بهداشتی، درباره سابقه پزشکی‌تان از شما سوالاتی می‌پرسد. همچنین ممکن است برای مطمئن شدن از سلامتی جسمانی تان از شما تست‌هایی بگیرد. به‌علاوه یکی از توصیه‌های او مراجعه به روانشناس خواهد بود.

پیشگیری از بی اشتهایی عصبی

هیچ راه تضمینی برای مبتلا نشدن به بی اشتهایی عصبی وجود ندارد. مراقبت‌های جسمانی اولیه (مراجعه به متخصص اطفال، پزشک خانواده و متخصص داخلی) می‌تواند در تشخیص زودهنگام این اختلال کمک کننده باشد. به طور مثال، آن‌ها درباره غذا و رضایت ظاهری از فرد سوالاتی را می‌پرسند و در ملاقات‌های منظم می‌توان این اختلال را تشخیص داد.

اگر متوجه شده‌اید عضوی از خانواده یا دوستان‌تان، عزت نفس پایینی دارد، عادات رژیم غذایی سختی دارد و از ظاهرش راضی نیست، درباره مشکلاتش با او صحبت کنید. اگرچه ممکن است شما نتوانید از پیشرفت این اختلال جلوگیری کنید، اما می‌توانید با او درباره اتخاذ رفتارهای سالم‌تر یا گزینه‌های درمانی صحبت کنید.  

راه های درمان بی اشتهایی عصبی

درمان بی اشتهایی عصبی به سن، میزان سلامتی شما، سابقه پزشکی، علائم مشاهده شده و دیگر عوامل بستگی دارد. ممکن است نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری درصورت مشکلات جسمانی داشته باشید. مشاوره‌های تغذیه به شما کمک می‌کند، یاد بگیرید چگونه سالم غذا بخورید. همچنین ممکن است شما را به وزن طبیعی برگرداند.

مشاوره نیز به شما کمک می‌کند با احساساتتان مواجه شوید. همچنین باعث می‌شود عادت‌های سلامتی بهتری پیدا کنید. به‌علاوه، ممکن است برای درمان افسردگی یا اضطراب از داروها کمک بگیرند.

عوارض بی اشتهایی عصبی

عوارض بی اشتهایی عصبی بسیار است و اگر این اختلال شدید باشد، ممکن است باعث غش کردن یا حتی مرگ ناگهانی شود (حتی اگر فرد دارای وزن خیلی پایین نباشد، احتمال این اتفاقات وجود دارد). این حوادت ممکن است بر اثر ریتم‌های غیرطبیعی قلب یا عدم تعادل الکترولیت‌ها – موادی معدنی همانند سدیم، پتاسیم و کلسیم که باعث تعادل مایعات در بدن شما می‌شوند، به وجود آید.

دیگر عوارض آنورکسیا عبارتند از:

• دچار شدن به کم‌خونی 
• مشکلات قلبی مانند افتادگی دریچه میترال، ریتم‌های غیرطبیعی قلب یا نارسایی قلبی 
• ابتلا به پوکی استخوان و افزایش احتمال شکستگی اعضای بدن 
• از دست دادن ماهیچه‌ها
• پیدا کردن مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ یا حالت تهوع 
• دچار شدن به مشکلات کلیوی

علاوه‌بر موارد مطرح شده، این افراد دچار اختلالات سلامتی ذهنی هم می‌شوند. آن‌ها ممکن است:

• از افسردگی یا اضطراب رنج ببرند.
• اختلالات شخصیتی پیدا کنند.
• دچار اختلال وسواس فکر شوند.
• تمایل به مصرف الکل یا مواد پیدا کنند.
• به خودشان صدمه بزنند، تلاش کنند خودشان را بکشند یا در این مورد فکر کنند.

چه زمانی برای آنورکسیا باید به پزشک مراجعه کرد؟

متاسفانه بسیاری از افراد مبتلا به آنورکسیا نمی‌خواهند درمان شوند. اشتیاق آنان برای لاغر ماندن به قدری زیاد است که اصلا به فکر سلامتی خود نیستند. اگر در اطرافتان فردی هست که مبتلا به بی اشتهایی عصبی بوده و او را دوست دارید، او را مجبور کنید با دکتر روان شناس یا روانپزشک صحبت کند. اگر هم خودتان یکی از نشانه‌ها و علائم گفته شده را دارید یا فکر می‌کنید دچار اختلال غذایی هستید، وقت آن است که به خود کمک کنید. اگر می‌خواهید این اختلال را از افرادی که دوستشان دارید پنهان کنید، فردی را پیدا کنید که به او اعتماد دارید و با او صحبت کنید.

درمان آنورکسیا در منزل

 اگرچه که آنورکسیا یا بی اشتهایی روانی یک اختلال مهم در بین کودکان است که باید تحت‌نظر پزشک درمان شود، اما پیروی از موارد زیر کمک می‌کند تا کودک بهتر روند درمان را بپذیرد.

1. تمرین آهسته غذاخوردن با کودک
2. آموزش جویدن غذا به کودک
3. سفر رفتن
4. حمایت‌کردن کودک در هنگام غذاخوردن
5. مصرف غذا در تعداد دفعات بیشتر و در حجم کمتر
6. توجه به کیفیت خواب کودک
7. عدم حذف وعده‌های غذایی
8. کمک به کودک برای بیان احساسات خود از طریق نوشتن، نقاشی‌کردن و...

درمان بی اشتهایی عصبی در کلینیک پزشک اول

اگر دچار بی‌اشتهایی هستید یا فردی در اطرافتان مبتلا به این اختلال است، بهترین راه جهت شروع درمان در یک کلینیک روانشناسی یا کلینیک روانپزشکی زیر نظر پزشکان متخصص است. به همین منظور می‌توانید از کادر حرفه‌ای پزشک اول کمک بگیرید. این مجموعه، اولین مرکز بین‌المللی مغز و اعصاب در ایران بوده و از گردهم‌آمدن افراد متخصص در حوزه مشاوره فردی و مشاوره اختلال شخصیت تشکیل شده است.