تفسیر نوار مغز چگونه است

نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمایش مهمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. این آزمایش برای بررسی و تشخیص اختلالات احتمالی در عملکرد مغز مانند تشنج، از دست دادن حافظه، تومور مغزی، آنسفالیت یا التهاب مغزی، زوال عقل، سرگیجه، صرع، اختلالات خواب و سایر مشکلات مغزی کاربرد دارد.

به بررسی نتایج نوار مغزی، اصطلاحات و الگوهای امواج مغزی که توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود، تفسیر نوار مغز گفته می‌شود. این تفسیر همراه با اطلاعات و دیگر آزمایشات به تشخیص کلی و جامع پزشک کمک می‌کند. در این مقاله قصد داریم عوامل ایجادکننده اختلال در تفسیر یا خواندن نوار مغز، اصطلاحات و انواع امواج در نوار مغز، نتایج تفسیر و تفاوت نوار مغزی سالم و ناسالم را مورد بررسی قرار دهیم.

چه عواملی در تفسیر نوار مغزی اختلال ایجاد می کنند؟

پزشکان با درنظر گرفتن شرایط افراد و تغییرات غیر طبیعی موجود در امواج مغزی آن‌‌ها برای تفسیر نوار مغز اقدام می‌کنند؛ اما عوامل مختلفی باعث ایجاد اختلال در این تفسیر می‌شوند. از مهم‌ترین عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نفس کشیدن بیمار
• نبض و ضربان قلب بیمار
• پوست چرب یا تعریق زیاد
• حرکات ناخواسته ماهیچه‌‌ها به ویژه در ناحیه صورت و گردن
• حرکات دهان و زبان
• حرکات چشم
• پایین بودن قند خون
• مصرف کافئین
• مصرف بعضی از داروها مانند داروهای آرام‌بخش یا ضدتشنج
• چرب بودن موها
• استفاده از محصولات مو مانند ژل، اسپری و تافت
• مشکلات فنی و خرابی دستگاه EEG
• اتصال نادرست یا شل بودن الکترودها
• ایجاد نویزهای الکتریکی توسط دستگاه‌های اطراف

اصطلاحات نوار مغز

اصطلاحات نوار مغز یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین پایه‌های تفسیر نوار مغز هستند و مناطق ثبت‌شده توسط امواج و نام حسگرها را شامل می‌شوند. در الکتروانسفالوگرافی این مناطق با حروف انگلیسی نشان داده می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• اصطلاح F: حرف انگلیسی F متعلق به لوب‌ها یا مناطق پیشانی مغز (Frontal) است. این لوب‌ها در پیشانی و پشت پیشانی قرار دارند و تفکر آگاهانه، حرکات ارادی، گفتار، یادگیری و شخصیت افراد بر عهده این بخش از مغز انسان است.
• اصطلاح P: حرف انگلیسی P برای لوب‌های آهیانه‌ای (Parietal) استفاده می‌شود. این لوب‌ها در بالای سر و پشت لوب‌‌های پیشانی قرار دارند. این بخش از مغز مسئولیت‌هایی مانند احساس کردن، درک کردن، توانایی حل مسئله، قضاوت کردن و نوشتن را بر عهده دارد.
• اصطلاح T: در نوار مغزی حرف انگلیسی T نشان‌داهنده لوب‌ها یا مناطق گیجگاهی (Temporal) است. محل قرارگیری این لوب‌ها در بالای گوش‌ها و دو سمت سر است. مناطق‌ گیجگاهی عهده‌دار مسئولیت‌هایی مانند شنیدن، احساسات، ادراک، خاطرات و گفتار هستند.
• اصطلاح O: حرف انگلیسی O در نوار مغزی نشان‌دهنده لوب‌های پس سری (Occipital) واقع در قسمت پشتی مغز است. این بخش از مغز اطلاعات را از چشم‌ها دریافت کرده و مسئول حس بینایی است.

انواع امواج در نوار مغز

داشتن اطلاعات اولیه درباره انواع امواج مغزی و ویژگی‌های هر یک از این امواج در کنار تجربه کافی، مهم‌ترین لازمه خواندن نوار مغز توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب است. هر یک از امواج وظیفه خاصی را بر عهده دارند و به بهبود عملکرد ذهنی انسان کمک می‌کنند. در ادامه این بخش با انواع امواج مغز و اهمیت هر یک از آن‌ها آشنا خواهید شد:

• امواج دلتا (Delta): یکی دیگر از امواجی که شناخت آن در تفسیر نوار مغز اهمیت دارد، امواج دلتا است. این امواج در نوار مغزی کودکان خردسال و نوزادان حین بیداری نیز مشاهده می‌شود؛ اما در اصل مربوط به خواب عمیق در بزرگسالان است. محدوده فرکانس 1 تا 4 است. درصورت صفر بودن دامنه امواج دلتا فرد دچار مرگ مغزی شده است.
• امواج تتا (Theta): در نوار مغزی به امواج آهسته‌ای که به حالت خواب ربط دارند و در حین بیداری مشخص نیستند، امواج تتا می‌گویند.‌ محدوده فرکانس این امواج بین 4 تا 8 هرتز است. در جوانان و بزرگسالان امواج تتا در نواحی گیجگاهی مغز مشاهده می‌شوند. در کودکان خردسال ممکن است این امواج در حالت بیداری نیز وجود داشته باشند که کاملا طبیعی است.
• امواج آلفا (Alpha): امواج آلفا با محدوده فرکانس بین 8 تا 12 هرتز امواجی هستند که هنگام مدیتیشن، استراحت و به طور کلی در زمان آرامش در نواحی عقبی و پس سری مغز مشاهده می‌شوند. در حین انجام نوار مغزی در حالت بیداری اگر چشما‌ن‌تان را ببندید؛ امواج آلفا ظاهر شده و بلافاصله پس از بازشدن چشم‌ها محو می‌شوند. در اکثر موارد محدوده فرکانسی امواج آلفا در افراد بزرگسال معمولا بین 9 تا 11 هرتز است.
• امواج بتا (Beta): امواج بتا زمانی ظاهر می‌شوند که فرد در حال انجام فعالیت‌های ذهنی و صحبت کردن است. فرقی نمی‌کند چشم‌ها باز یا بسته باشند. این امواج در حل مسئله و تفکر تاثیرگذار هستند و محدوده فرکانس آن‌ها بین 12 تا 30 هرتز است. هر گونه ناهماهنگی در امواج بتا در تفسیر نوار مغز نشان‌دهنده وجود اختلالات خواب، وسواس و اضطراب است. به این نکته توجه داشته باشید که مصرف بعضی از داروها مانند داروهای آرام‌بخش باعث تغییر شکل و مشخصه‌های امواج بتا خواهد شد.
• امواج گاما (Gamma): امواج گاما به‌عنوان سریع‌ترین امواج نوار مغز شناخته می‌شوند و به توجه و تمرکز مربوط هستند. محدوده فرکانس این امواج بین 30 تا 80 هرتز است و در زمان یادگیری موضوعات جدید، پردازش اطلاعات، فعالیت‌های پیچیده ذهنی تولید می‌شوند. تولید بیش‌ازحد امواج گاما باعث بروز مشکلاتی مانند تحریک‌پذیری بالا، استرس و اضطراب و تولید کمتر از حد معمول آن باعث بروز اختلالات یادگیری، افسردگی و بیش‌فعالی خواهد شد.

تفسیر نوار مغز چه چیزهایی را نشان می دهد؟

خواندن نوار مغز به پزشکان متخصص مغز و اعصاب کمک می‌کند تا مشکلات مغزی و اختلالات عصبی افراد را به درستی تشخیص دهند، اطلاعات بسیار ارزشمندی راجع‌به عملکرد الکتریکی مغز به دست بیاورند و درمان مناسبی تجویز کنند. مهم‌ترین مواردی که این تفسیر نشان می‌دهد، عبارت‌اند از:

• وجود انواع تومور مغزی
• اختلالات خواب
• آسیب‌های ناشی از واردشدن ضربه به سر
• سکته مغزی
• سطح هوشیاری
• مرگ مغزی در افراد مبتلا به کما
• بیماری‌ صرع و حمله‌های تشنجی
• بیماری آلزایمر
• التهاب مغز یا آنسفالیت
• اختلالات روانی
• آسیب‌های ناشی از ترومای روانی به مغز
• مسمومیت‌های دارویی
• دمانس یا زوال عقل
• آنسفالوپاتی
• مشکلات حافظه

تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم

با استفاده از نوار مغز می‌توان از سالم یا ناسالم بودن مغز و عملکرد آن در افراد، اطمینان حاصل کرد. در نوار مغز سالم تمام امواج یکنواخت و طبیعی هستند و در طول، ارتفاع و سرعت آن‌ها هیچ‌گونه ناهنجاری قابل توجهی مشاهده نمی‌شود؛ اما در نوار مغز ناسالم امواج غیر یکنواخت و نامتعادل هستند و طول، ارتفاع و سرعت آن‌ها از حالت عادی خارج است. در واقع در نوار مغز ناسالم امواجی قابل مشاهده هستند که نباید دیده شوند.

به‌عنوان مثال مشاهده امواج دلتا در نوار مغز افراد هوشیار و بزرگسال نشان‌دهنده وجود مشکل در مغز است، زیرا این امواج در افراد بزرگسال سالم فقط در طول خواب عمیق تولید می‌شود. با مشاهده امواج در نوار مغز ناسالم می‌توان متوجه شد که در مغز فرد مشکلات ساختاری وجود دارد و احتمالا فرد دچار بیماری‌های عصبی شده است.

سخن پایانی

در این مقاله از سایت پزشک اول به بررسی کامل و دقیق تفسیر نوار مغز پرداختیم و توضیح دادیم که نوار مغز چگونه به پزشکان متخصص مغز و اعصاب در تشخیص اختلالات مغزی و عصبی مانند صرع، اختلالات خواب، التهاب مغزی و غیره کمک می‌کند. درادامه راجع‌به عواملی که در تفسیر نتایج اختلال ایجاد می‌کنند، اصطلاحات رایج در نوار مغز، انواع امواج مغزی و ویژگی‌های هر یک از آن‌ها و تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم صحبت کردیم. آشنایی با این مفاهیم به درک بهتر روند تشخیص بیماری‌های مغزی و انتخاب درمان مناسب کمک زیادی می‌کند. به این نکته مهم توجه داشته باشید که خواندن نوار مغز حتما باید توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام شود تا نتایج دقیق و کاربردی در اختیار بیمار قرار گیرد و درصورت نیاز درمان او آغاز شود.