در میان امراض پیچیده و چندوجهی سیستم اسکلتی-عضلانی، روماتیسم ستون فقرات جایگاه ویژهای را به خود اختصاص داده است. بیماری های ستون فقرات گستره وسیعی از اختلالات را شامل میشوند که میتوانند به دلایل مختلفی ازجمله عوامل ژنتیکی، التهابی، خودایمنی یا فرسایشی ایجاد شوند. یکی از این بیماریها روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان است که یک بیماری التهابی مزمن و عمدتا مفاصل محوری بدن، بهویژه ستون فقرات را درگیر میکند و برای تشخیص درست و درمان مناسب لازم است حتما در سریعترین زمان ممکن به دکتر ستون فقرات مراجعه شود.
مطالعات پزشکی نشان میدهد روماتیسم در ستون فقرات با ایجاد التهاب در مفاصل ساکروایلیاک (مفاصلی که استخوان لگن را به ستون فقرات متصل میکنند) و مهرهها، منجر به درد، خشکی و محدودیت حرکتی میشود. در ادامه، به تفصیل به علل زمینهای و نشانههای بالینی این بیماری خواهیم پرداخت.
روماتیسم ستون فقرات چیست
بیماری روماتیسم ستون فقرات بیشتر به بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان اشاره دارد که یک بیماری التهابی مزمن و پیشرونده است. این بیماری جزو گروهی از بیماریها بهنام اسپوندیلوآرتروپاتیها (Spondyloarthropathies) دستهبندی میشود. اسپوندیلوآرتروپاتیها، گروهی از بیماریهای روماتیسمی هستند که بیشتر مفاصل محوری بدن، یعنی ستون فقرات و لگن را درگیر میکنند.
اسپوندیلیت آنکیلوزان با التهاب در مفاصل ساکروایلیاک شروع میشود. این مفاصل، استخوان ساکروم یا خاجی که در انتهای ستون فقرات قرار دارد، را به استخوانهای ایلیاک یا خاصر را در لگن بهیکدیگر متصل میکند. التهاب بهمرور به مهرههای ستون فقرات و گاهی مفاصل دیگر مانند لگن، زانو و مچ پا گسترش مییابد.
التهاب مزمن میتواند باعث درد، خشکی و سفتی در ستون فقرات، بهویژه در ناحیه کمر، شود. همچنین، ممکن است دامنه حرکتی فرد را محدود کند. در موارد شدید، بیماری میتواند به آنکیلوز منجر شود؛ آنکیلوز بهمعنای جوش خوردن و چسبیدن استخوانها بهیکدیگر است. در این حالت، مهرهها به هم جوش میخورند و ستون فقرات خمیده و غیرطبیعی میشود.
علائم روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری التهابی مزمن است که اساسا ستون فقرات و مفاصل ساکروایلیاک (مفاصل بین استخوان ساکروم و ایلیاک در لگن) را درگیر میکند. علائم این بیماری به سه دسته محوری، محیطی و فرا اسکلتی تقسیم میشوند.
علائم محوری شامل درد التهابی کمر است که شروع تدریجی آن قبل از ۴۰ سالگی با ماهیت مزمن (بیش از ۳ ماه)، خشکی صبحگاهی (بیش از ۳۰ دقیقه) نمایان میشود و تنها راه بهبودی با حرکت و تشدید با استراحت است. انتزیت (Enthesitis) که بهمعنای التهاب محل اتصال تاندونها یا رباطها به استخوان است که باعث درد و حساسیت در نقاطی مانند پاشنه پا یا محل اتصال دندهها به جناغ سینه میشود.
علائم محیطی شامل آرتریت محیطی (التهاب مفاصل خارج از ستون فقرات) است که معمولا بهصورت غیرمتقارن و در کمتر از ۵ مفصل بروز میکند. داکتیلیت (Dactylitis) یا «انگشت سوسیسی» نیز از دیگر علائم محیطی است که به التهاب منتشر یک انگشت دست یا پا اطلاق میشود.
علائم فرااسکلتی میتواند با یووئیت قدامی حاد (التهاب بخش جلویی چشم) همراه باشد که با درد، قرمزی و تاری دید نمایان میشود. بیماری التهابی روده (IBD) مانند کرون و کولیت اولسراتیو نیز در ۵ تا ۱۰ درصد بیماران دیده میشود. درگیریهای قلبی مانند التهاب آئورت و مشکلات ریوی مانند فیبروز ریوی نیز از دیگر علائم فرااسکلتی نادر هستند.
علل روماتیسم در ستون فقرات
همانطور که در بخشهای پیشین گفتیم، اسپوندیلیت آنکیلوزان، شایعترین علت روماتیسم التهابی ستون فقرات است و در دسته اسپوندیلوآرتروپاتیها قرار میگیرد. این دسته شامل بیماریهایی است که ستون فقرات را درگیر میکنند.
علت دقیق AS هنوز کاملاً مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی نقش اساسی دارند. در این میان، ژن HLA-B27، واقع بر کروموزوم 6، مهمترین عامل ژنتیکی شناخته شده است؛ این ژن بخشی از مجموعه ژنهای MHC) Major Histocompatibility Complex) است. مجموعه MHC نقش کلیدی در سیستم ایمنی بدن ایفا میکند. با وجود اهمیت HLA-B27، باید دانست که وجود این ژن بهتنهایی برای ابتلا به بیماری کافی نیست.
عوامل محیطی مانند برخی عفونتهای باکتریایی نیز میتوانند در بروز AS موثر باشند. عفونتها میتوانند سیستم ایمنی را تحریک کرده و در نهایت منجر به التهاب مفاصل شوند.
روش های تشخیص روماتیسم ستون فقرات
تشخیص بهموقع و دقیق روماتیسم ستون فقرات نقشی حیاتی در مدیریت علائم و پیشگیری از پیشرفت آن ایفا میکند. دراینراستا، مجموعهای از روشهای تشخیصی بالینی، آزمایشگاهی و تصویربرداری بهکار گرفته میشوند که هریک با تکیهبر جنبهای خاص از پاتوفیزیولوژی این عارضه، به تشخیص صحیح کمک میکنند.
معاینه بالینی
معاینه بالینی دقیق و اخذ شرح حال کامل از بیمار، سنگ بنای تشخیص روماتیسم ستون فقرات را تشکیل میدهد. در این مرحله، دکتر ستون فقرات بهدنبال علائمی نظیر خشکی صبحگاهی، درد التهابی کمر که با فعالیت بهبود مییابد، محدودیت حرکتی ستون فقرات در جهات مختلف و درد در مفاصل ساکروایلیاک است. درکنار این موارد، بررسی سابقه خانوادگی حائز اهمیت است.
انجام آزمایشهای لازم
پس از معاینه بالینی، انجام آزمایشهای خونی جهت بررسی شاخصهای التهابی نظیر سرعت رسوب گلبولهای قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی C (CRP) و همچنین بررسی وجود آنتیژن HLA-B27 میتواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار دهد.
تصویربرداری
در نهایت، تصویربرداری نقش محوری در تشخیص قطعی روماتیسم ستون فقرات ایفا میکند. رادیوگرافی ساده میتواند تغییرات ساختاری در مفاصل ساکروایلیاک و ستون فقرات را نشان دهد، اما در مراحل اولیه بیماری ممکن است فاقد یافتههای قابلتوجه باشد.
در این شرایط، تصویربرداری MRI بهدلیل حساسیت بالا در تشخیص التهاب مفاصل و بافتهای اطراف، روشی ایدهآل بهشمار میرود و میتواند التهاب مفاصل ساکروایلیاک و التهاب مهرهها را حتی در مراحل ابتدایی بیماری نشان دهد.
چگونگی پیشگیری از اسپوندیلیت آنکیلوزان
تاکنون هیچ روش قطعی برای پیشگیری از بروز اسپوندیلیت آنکیلوزان شناخته نشده است، چراکه علت اصلی این بیماری التهابی مزمن، بهطور کامل مشخص نیست. بااینحال، مجموعهای از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این بیماری نقش دارند و با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه میتوان احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش داد یا دستکم، پیشرفت آن را به تاخیر انداخت.
یکی از مهمترین فاکتورهای خطر ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان، سابقه خانوادگی این بیماری است. وجود آنتیژن HLA-B27 (روی گلبولهای سفید خون وجود دارد) در افراد، احتمال ابتلا به این بیماری را بهطور چشمگیری افزایش میدهد.
فعالیت بدنی منظم و حفظ وزن مناسب ازجمله مهمترین اقدامات پیشگیرانه در برابر اسپوندیلیت آنکیلوزان بهشمار میروند. ورزشهایی مانند شنا، پیادهروی و یوگا به تقویت عضلات اطراف ستون فقرات، حفظ انعطافپذیری مفاصل و کاهش التهاب کمک میکنند.
علاوهبراین، رعایت رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد مغذی، بهویژه کلسیم و ویتامین D، برای حفظ سلامت استخوانها و مفاصل ضروری است. ترک سیگار نیز بهدلیل نقش آن در تشدید التهاب مفاصل، بهعنوان یک اقدام پیشگیرانه جدی در برابر بیماری روماتیسم ستون فقرات مطرح میشود.
چه کسانی بیشتر در معرض روماتیسم ستون فقرات هستند
روماتیسم ستون فقرات طیف وسیعی از افراد را تحت تاثیر قرار میدهد، اما برخی گروهها با احتمال بیشتری به این بیماری مبتلا میشوند. شیوع این بیماری در مردان جوان، بهطور معمول بین سنین 17 تا 45 سال، بیشتر از زنان است و با افزایش سن، این اختلاف جنسیتی کاهش مییابد.
همانطورکه پیشتر اشاره کردیم، عامل ژنتیکی HLA-B27 نقش مهمی در ابتلا به این بیماری ایفا میکند. افرادی که این آنتیژن را از والدین خود به ارث میبرند، بهطور قابلتوجهی بیشتر در معرض خطر ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار دارند. بااین حال، وجود این آنتیژن به معنای ابتلای قطعی به بیماری نیست و تنها نشاندهنده افزایش ریسک ابتلا است.
سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای خودایمنی (Autoimmune Diseases)، میتواند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. همچنین، برخی مطالعات نشان دادهاند که عفونتهای خاص دستگاه گوارش یا دستگاه ادراری تناسلی ممکن است بهعنوان یک عامل محرک در بروز اسپوندیلیت آنکیلوزان در افراد مستعد عمل کنند.
عوارض روماتیسم کمر و ستون فقرات
عدم درمان بهموقع و مناسب روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان میتواند منجر به بروز عوارض جدی و کاهش قابلتوجه کیفیت زندگی فرد مبتلا شود. یکی از شایعترین عوارض، جوش خوردن مهرهها است که منجر به خشکی و بیحرکتی ستون فقرات خواهد شد. این وضعیت میتواند انجام فعالیتهای روزمره را دشوار کند و در موارد شدید، خمیدگی دائمی ستون فقرات (Kyphosis) را بههمراه داشته باشد.
علاوهبر مشکلات اسکلتی-عضلانی، روماتیسم ستون فقرات میتواند سایر اندامها را نیز تحت تاثیر قرار دهد. التهاب عنبیه (Iritis) یا یووئیت (Uveitis) که به التهاب بخش رنگی چشم اطلاق میشود، از جمله عوارض شایع چشمی این بیماری است. در موارد نادر، این بیماری میتواند منجر به بروز مشکلات قلبی-عروقی مانند التهاب آئورت (Aortitis) یا نارسایی دریچه آئورت شود. همچنین، کاهش ظرفیت ریوی بهدلیل خشکی قفسه سینه، از دیگر عوارض احتمالی این بیماری بهشمار میرود.
چگونگی درمان روماتیسم ستون فقرات یا اسپوندیلیت آنکیلوزان
در حال حاضر، درمان قطعی برای اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing Spondylitis) وجود ندارد، اما رویکردهای درمانی متعددی با هدف کنترل درد و التهاب، حفظ دامنه حرکتی مفاصل و بهبود کیفیت زندگی بیماران بهکار گرفته میشوند.
دارودرمانی
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی خط اول درمان دارویی این بیماری محسوب میشوند و به تسکین درد و کاهش التهاب مفاصل کمک میکنند. در صورت عدم پاسخدهی مناسب، داروهای ضد روماتیسمی اصلاحکننده بیماری مانند سولفاسالازین توسط پزشک تجویز میشوند.
فیزیوتراپی و ورزش
فیزیوتراپی نقش کلیدی در حفظ دامنه حرکتی مفاصل، تقویت عضلات و بهبود وضعیت بدنی ایفا میکند. متخصص فیزیوتراپی با ارائه تمرینات کششی و تقویتی متناسب با شرایط بیمار، به کاهش خشکی مفاصل و بهبود انعطافپذیری ستون فقرات کمک میکند. انجام منظم ورزشهایی مانند شنا و پیادهروی نیز در کنترل علائم بیماری و ارتقای سلامت کلی فرد بسیار مفید است.
سخن پایانی
روماتیسم ستون فقرات یک بیماری مزمن و پیشرونده است که نیازمند مدیریت بلندمدت است که با تشخیص بهموقع، درمان مناسب و پایبندی به سبک زندگی سالم، میتوان علائم بیماری را بهخوبی کنترل کرد و از بروز عوارض جدی پیشگیری کرد. همکاری نزدیک بیمار با پزشک متخصص روماتولوژی و فیزیوتراپیست، نقشی اساسی در دستیابی به بهترین نتیجه درمانی ایفا میکند.

درصورت عدم درمان، این بیماری میتواند منجر به خشکی و محدودیت حرکتی شدید ستون فقرات شود.
این بیماری بهطور مستقیم بر باروری مردان و زنان تاثیر نمیگذارد، اما برخی از داروهای مورد استفاده در درمان بهصورت موقت باروری را تحتتاثیر قرار میدهند.
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید