اختلال احتکار چیست ، عوامل موثر بر آن

تصور کنید وارد خانه‌ای شده‌اید که پر از وسایل غیرضروری، روزنامه‌های قدیمی، لباس‌های استفاده‌ نشده است و صاحب آن حتی به یاد نمی‌آورد چرا آن‌ها را نگه داشته است. فردی که در چنین فضایی زندگی می‌کند، شاید بارها تصمیم گرفته باشد که وسایل اضافی را دور بریزد؛ اما هر بار حس اضطراب و دل‌بستگی شدید مانع از این کار شده است. این وضعیت یکی از نشانه‌های اختلال احتکار است. این نوع اختلال وسواس مشکلی روان‌شناختی است که زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار داده و حتی روابط اجتماعی و کیفیت زندگی او را کاهش می‌دهد.

همانطور که متوجه شدید، اختلال وسواس احتکار نوعی وسواس فکری و رفتاری است که در آن فرد تمایل شدیدی به نگه داشتن اشیا دارد، حتی اگر این اشیا بی‌ارزش یا غیرضروری باشند. این اختلال معمولاً با اضطراب، ترس از پشیمانی و ناتوانی در تصمیم‌گیری همراه است؛ اما چه عواملی باعث شکل‌گیری این وسواس می‌شوند و چگونه می‌توان آن را درمان کرد را در ادامه این مقاله خواهید خواند. برایتان از علت‌های روان‌شناختی و روش‌های درمانی این اختلال خواهیم گفت.

اختلال احتکار چیست ؟

همانطور که مختصرا در مقدمه هم گفتیم، وسواس احتکار یک اختلال روان‌شناختی است که در آن فرد تمایل شدیدی به نگه داشتن اشیا دارد، حتی اگر آن‌ها هیچ ارزش واقعی نداشته باشند. افراد مبتلا به این اختلال به سختی می‌توانند وسایل غیرضروری خود را دور بیندازند، زیرا احساس می‌کنند که ممکن است روزی به آن‌ها نیاز پیدا کنند یا از دست دادن این وسایل برایشان آسیب روانی به همراه داشته باشد. این مشکل معمولاً با اضطراب شدید همراه است و متاسفانه باعث می‌شود فرد مبتلا به این اختلال، محیط زندگی نامرتب و غیر بهداشتی داشته باشد.

این اختلال تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیان او می‌گذارد، به گونه‌ای که روابط اجتماعی، عملکرد شغلی و حتی سلامت فیزیکی او را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از مبتلایان به این اختلال، به دلیل عدم توانایی در کنترل رفتار خود، احساس شرم و ناتوانی دارند؛ اما بدون دریافت کمک حرفه‌ای، قادر به تغییر وضعیت خود نیستند. مراجعه به یک روانپزشک متخصص در این زمینه به‌طور حتم در تشخیص و درمان این اختلال کمک‌کننده و مفید خواهد بود.

علل وسواس احتکار

دلایل ابتلا به وسواس احتکار پیچیده و چندوجهی هست و به‌نظر می‌رسد عوامل روان‌شناختی، ژنتیکی و محیطی در آن دخیل باشند.

یکی از اصلی‌ترین دلایل این اختلال، اضطراب و وسواس فکری است. بسیاری از مبتلایان دچار اضطراب شدید در مورد از دست دادن اشیا می‌شوند و نمی‌توانند تصمیم بگیرند که چه چیزی ارزش نگهداری دارد و چه چیزی را می‌توان دور انداخت. این اضطراب ممکن است به دلیل تجربیات کودکی، مانند فقر یا فقدان‌های عاطفی ایجاد شود.

عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در بروز این اختلال ایفا می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که افرادی که در خانواده‌شان سابقه ابتلا به اختلالات وسواس فکری-عملی وجود دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال احتکار هستند. از سوی دیگر، برخی مطالعات نشان داده‌اند که تفاوت‌های ساختاری در مغز افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد که بر تصمیم‌گیری و تنظیم هیجانات آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

محیط و تربیت نیز نقش مهمی در ایجاد این وسواس دارند. کودکانی که در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که در آن‌ها اشیای زیادی نگهداری شده است یا از دست دادن وسایل به عنوان یک امر فاجعه‌بار تلقی می‌شده، بیشتر احتمال دارد که در آینده به این اختلال دچار شوند. علاوه بر این، رویدادهای استرس‌زا مانند از دست دادن عزیزان، مشکلات مالی یا شکست‌های شغلی هم می‌تواند باعث تشدید این اختلال دردرسر ساز شوند.

علائم اختلال احتکار

اختلال احتکار علائم کاملا مشخصی دارد که می‌توان آن‌ها را در سه حوزه رفتاری، احساسی و شناختی دسته‌بندی کرد.

1. از نظر رفتاری: افراد مبتلا معمولاً خانه یا محل کارشان را با اشیای غیرضروری پر می‌کنند، به طوری که فضاهای زندگی آن‌ها به شدت بی‌نظم و غیرقابل استفاده می‌شود. این افراد به سختی می‌توانند چیزی را دور بیندازند، حتی اگر آن شیء کاملاً بی‌ارزش باشد. بسیاری از آن‌ها وسایل خود را در جعبه‌ها، کمدها و حتی روی زمین انباشته می‌کنند.
2. از نظر احساسی: افراد مبتلا معمولاً هنگام تلاش برای دور ریختن اشیا دچار اضطراب شدید، استرس و حتی حملات پانیک می‌شوند. آن‌ها اغلب احساس وابستگی عاطفی شدید به اشیای خود دارند و معتقدند که اگر چیزی را از دست بدهند، یک فرصت مهم را از دست داده‌اند. برخی از آن‌ها احساس می‌کنند که اشیای قدیمی بخشی از هویت آن‌ها هستند و نمی‌توانند بدون آن‌ها زندگی کنند.
3. از نظر شناختی: این افراد در تصمیم‌گیری‌های روزمره دچار مشکل می‌شوند. آن‌ها اغلب برای تعیین ارزش واقعی یک شیء دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌توانند بین اشیای مفید و غیرمفید تمایز قائل شوند. علاوه بر این، بسیاری از آن‌ها دارای باورهای غیرمنطقی در مورد اهمیت اشیای خود هستند و معتقدند که روزی ممکن است به همه آن‌ها نیاز پیدا کنند.

انواع اختلال احتکار

اختلال احتکار یک وضعیت پیچیده است و همانطور که گفتیم در آن فرد به طور غیرقابل کنترلی تمایل به جمع‌آوری و نگهداری اشیا، اطلاعات، یا موارد دیگر دارد. این اختلال را در انواع مختلف شناسایی کرده‌اند که برخی از رایج‌ترین انواع آن شامل احتکار اشیا، اطلاعات، کتاب‌ها، خرید، دیجیتال، کاغذ، و زباله‌ها است. هر کدام از این انواع با ویژگی‌هایی مشخص بروز می‌کنند که لازم است برای هرکدام یک رویکرد متفاوت درنظر گرفته شود تا بتوان به درمان و مدیریت آن پرداخت. در ادامه انواع این نوع از وسواس را معرفی کرده‌ایم.

احتکار اطلاعات

فرد مبتلا به احتکار اطلاعات به جمع‌آوری غیرقابل کنترل و ذخیره‌سازی اطلاعات، اخبار، اسناد، و حتی داده‌های دیجیتال می‌پردازد؛ به طوری که با انباشت بی‌رویه اخبار، مقالات، کتاب‌ها، یا فایل‌های دیجیتال زندگی خود و  اطرافیانش را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند.

آن‌ها حتی برای مدت طولانی به حفظ و ذخیره این اطلاعات ادامه می‌دهند، بدون آنکه حتی از آن‌ها استفاده کنند. این نوع اختلال معمولاً با اضطراب و ترس از از دست دادن اطلاعات مهم همراه است و متاسفانه در صورت عدم درمان و مدیریت آن، باعث کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شود.

احتکار اشیا

احتکار اشیا یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع اختلال احتکار است. در این نوع وسواس، فرد به طور غیرعادی تمایل به جمع‌آوری و نگهداری اشیای مختلفی دارد که ممکن است دیگر به هیچ کار نیایند یا ارزش کمی داشته باشند. در فهرست این اشیا از لباس‌ها، اسباب بازی‌ها و لوازم خانگی، گرفته تا اجناس قدیمی و بی‌استفاده قرار دارد. افراد مبتلا به این نوع اختلال معمولاً نمی‌توانند این اشیا را دور بیندازند و از آن‌ها جدا شوند، حتی اگر آشفتگی یا خطراتی برای سلامتی و ایمنی‌شان ایجاد کند.

احتکار خرید

احتکار خرید زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور مفرط و بدون نیاز واقعی، اقدام به خرید اشیای مختلف می‌کند. این خریدها شامل لباس‌ها، وسایل خانگی، لوازم الکترونیکی و دیگر اجناس می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال از خرید کردن احساس خوشحالی یا رضایت موقت دارند، اما در طول زمان این رفتار به تجمع بی‌رویه اشیا تبدیل می‌شود که اغلب فضای خانه را اشغال می‌کند و شرایط زندگی را سخت‌تر می‌سازد.

احتکار دیجیتال

احتکار دیجیتال به ذخیره‌سازی بیش از حد داده‌های دیجیتال مانند تصاویر، فایل‌های ویدیویی، اسناد و اطلاعات دیگر اشاره دارد. این افراد ممکن است به طور مداوم اطلاعات جدید را دانلود یا ذخیره کنند، حتی اگر به آن‌ها نیازی نداشته باشند. این نوع احتکار در دستگاه‌های کامپیوتری، گوشی‌های هوشمند، یا فضای ذخیره‌سازی ابری مشاهده می‌شود و در اغلب مواقع سردرگمی و کاهش کارایی در مدیریت داده‌ها را به‌دنبال دارد.

احتکار کاغذ

احتکار کاغذ شامل جمع‌آوری و نگهداری بی‌رویه انواع مختلفی از اسناد کاغذی است، از جمله صورتحساب‌ها، فاکتورها، مجلات، کاتالوگ‌ها و دیگر کاغذها. افراد مبتلا به این نوع اختلال هر نوع کاغذ را به دلیل ترس از دور انداختن اطلاعات مهم جمع‌آوری می‌کنند. این نوع احتکار معمولاً با فضای محدود و شلوغی در منزل همراه است و باعث می‌شود شرایط بهداشتی نامطلوب در محیط زندگی فرد ایجاد شود.

احتکار زباله

احتکار زباله به انباشت مواد زائد و زباله‌ها در محیط زندگی فرد اشاره دارد که می‌توان گفت بدترین نوع این اختلال است. در این نوع وسواس، فرد بیمار به جمع‌آوری باقی‌مانده‌های غذا، بسته‌بندی‌های خالی، یا دیگر زباله‌ها می‌پردازد و آنها را در خانه‌ و محیط زندگی خود انباشته می‌کند. افراد مبتلا به احتکار زباله معمولاً به دلیل ترس از پاک‌سازی یا ناتوانی در دیدن زباله‌های موجود، از دفع آن‌ها امتناع می‌کنند. این اختلال مشکلات بهداشتی جدی و شرایط زندگی خطرناک را برای فرد و اطرافیان او ایجاد می‌کنند.

احتکار کتاب

احتکار کتاب هم یکی از زیرمجموعه‌های اختلال احتکار است که شامل جمع‌آوری بیش از حد کتاب‌ها می‌شود. فرد مبتلا کتاب‌هایی را که حتی دیگر نمی‌خواند یا نیازی به آن‌ها ندارد، به طور غیرمجاز جمع‌آوری می‌کند. این افراد معمولاً خانه‌های خود را با کتاب‌هایی پر می‌کنند که فضای زیادی می‌گیرند و اغلب دچار اضطراب و نگرانی در مورد از دست دادن یا دور انداختن آن‌ها می‌شوند.

عوارض وسواس احتکار چیست؟

اختلال احتکار نه‌تنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی می‌گذارد بلکه متاسفانه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی جدی ایجاد می‌کند. یکی از عوارض جسمی رایج آن، کاهش فضای زندگی و ایجاد محیطی شلوغ و آلوده است که در اغلب مواقع باعث بروز مشکلات بهداشتی مانند بیماری‌های تنفسی، مشکلات مفصلی و آسیب‌های ناشی از تلفات اشیای سنگین می‌شود.

ضمن  اینکه افراد مبتلا به این اختلال همچنین در معرض ابتلا به اضطراب، افسردگی و انزوای اجتماعی هستند؛ زیرا رفتارهای آن‌ها در اکثر مواقع باعث می‌شود تا دیگران را از آن‌ها دور کند.

تفاوت احتکار و جمع کردن کلکسیون

در حالی که جمع‌آوری کلکسیون‌ها مانند سکه‌ها یا تمبرها یک فعالیت معمولی و غیرمضری به نظر می‌رسد، احتکار به معنای جمع‌آوری غیرمجاز و بی‌رویه اشیا است که به مرور زمان باعث به هم ریختگی و مشکلات زندگی فرد می‌شود. تفاوت اصلی در این است که افراد جمع‌کننده معمولاً با هدف خاص و با نظارت بر آنچه جمع‌آوری می‌کنند، عمل می‌کنند، در حالی که در اختلال احتکار، جمع‌آوری اشیا به طور بی‌رویه و بدون هیچ هدف معینی انجام می‌شود و متاسفانه مشکلات جدی برای فرد ایجاد می‌کند.

روش‌های مقابله و پیشگیری از احتکار

بسیاری از اطرافیان افراد مبتلا به این نوع از وسواس، به‌دنبال یافتن راهی برای مقابله و پیشگیری آن هستند. در ادامه این بخش برخی از رایج‌ترین روش‌هایی که کمک می‌کند تا بتوان مانع از بروز این اختلال شد یا با آنها مقابله کرد را معرفی کرده‌ایم:

• پذیرش مشکل: اولین قدم برای غلبه بر این اختلال، پذیرش آن است. فرد باید بپذیرد که رفتارهای او ناسالم است و برای تغییر آن اقدام کند.
• مدیریت استرس: یادگیری روش‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تمرین‌های تنفسی به کاهش تمایل به احتکار کمک می‌کند.
• ایجاد برنامه منظم برای پاکسازی: تعیین یک زمان مشخص برای مرتب کردن و دور ریختن وسایل غیرضروری به مدیریت این اختلال کمک می‌کند.
• مراجعه به پزشک: در  ابتدای بروز علائم بیماری، بهتر است فرد به پزشک متخصص روانپزشک مراجعه کند. کلینیک اعصاب و روان، مرکز درمانی و تشخیصی است که می‌توان با مراجعه به آن تحت نظر پزشکان متخصص و باتجربه قرار گرفت.

درمان اختلال احتکار چیست؟

درمان این اختلال معمولاً ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است. روش‌های درمانی رایجی که اغلب روانپزشک درنظر می‌گیرد عبارت‌اند از:

• رفتاردرمانی شناختی (CBT) : این روش به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری ناسالم خود را شناسایی و اصلاح کنند.
• دارودرمانی: در برخی موارد، مصرف داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب تحت نظر روانپزشک موثر عمل کرده است.
• مراجعه به کلینیک‌های تخصصی: در صورت شدید بودن علائم، مراجعه به یک کلینیک اعصاب و روان معتبر و شناخته شده و دریافت کمک حرفه‌ای، بهترین راهکار است.

سخن پایانی

در این مقاله توضیح دادیم که اختلال احتکار یک مشکل پیچیده است و متاسفانه تأثیرات جدی و منفی زیادی بر زندگی فرد و اطرافیان او خواهد گذاشت. شناخت علائم، دلایل و روش‌های درمانی این اختلال به بیماران و خانواده آنها در مدیریت و درمان آن کمک می‌کند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با این مشکل روبه‌رو هستید، مراجعه به متخصص و دریافت کمک حرفه‌ای قطعا یکی از بهترین تصمیم‌ها خواهد بود.